Уладзімір Караткевіч - Хрыстос прызямліўся ў Гародні

Ён ведаў такіх людзей.

Яны рушылі сваёй дарогай, а баба пабегла сваёй.

І калі яны адышлі ўжо вельмі далёка, Лявон — Пятро раптам зарагатаў. Усе пачалі распытваць, і тады ён расказаў ім усё. Хрыстос аж збялеў.

— Вернемся.

— Позна. Цяпер, пэўна, яна з лазінай да чарады ідзе, а са скрыні з усіх шчылін дым валіць. Пакуль дойдзем… Пакуль тое… А ты што, Езус? Пагоні баішся? Мужык заўтра вернецца.

— Можа, яна гэта таму сказала, каб мы вечарам не вярнуліся, — баязліва сказаў Андрэй.

— Глупства! — сказаў Пятро і раптам зноў зарагатаў. — Каб жа яна не была гэткая разумная ды не выжыла нас адразу з хаты. Ну, пачаў бы кубел смылець — пачула б. А то… «кароў-кі». «Хай зды-ха-юць…» Во, цяпер яна, пэўна, да чарады падыходзіць… А дым ужо з акон.

— Вось што, — сказаў Хрыстос. — Праўда, вяртацца позна. То сядай, кабета, на мула і едзь. А мы за табою. І — бегма! Каб усе гэтыя вёскі бокам абысці, за сабою пакінуць. Каб начаваць ва Ўсялюбе, а то і далей. Спаймаюць — галаву адкруцяць. А табе, Пятро, за такія штукі я ў другі раз усе кіі абламаю аб лысую тваю пустую конаўку.

Яны ішлі хутка. Яны амаль беглі за мулам. Але Пятро ўсё адно часам спыняўся і захэкана рагатаў.

— Во, быдла гоніць… Во, дым убачыла…

І праз некаторы час:

— Во, падбегла… Дом гарыць… Бурным, халера на яго, полымем.

І потым:

— Во, пластае!… Во, раве!

Калі яны такім чынам ужо ўначы дабеглі амаль да Ўсялюба, убачылі агеньчыкі і, знясіленыя, пайшлі трохі цішэй, Раввуні раптам вылаяўся:

— Ну і д'ябал з ёю… Хай уся згарыць…

— Ты што? — здзівіўся Юрась.

— А тое, — з негасімай злосцю сказаў Іуда. — Хай гарыць!

І пасля маўчання дадаў:

— Тыя ў яе таксама, пэўна, прасілі аб літасці. А ўся літасць — кавалак хлеба, каб душу ў целе ўтрымаць, у брудным, у паскудным гэтым свеце.

За іх спінамі было ўжо вельмі многа вёрстаў. Яны дайшлі да Ўсялюба і пераначавалі ў апошняй, на выездзе, глухой карчме.

…А на захадзе сонца набліжаліся да Вераскава два коннікі, адзін з якіх быў муж каменнай бабы, а другі — яго пляменнік.

— Бачыш? — сказаў старэйшы, вытрасаючы з каліты на далонь тры залатыя. — А ты казаў, каб я росту з тых Хадасоў не браў. Захацелі, дык адразу і доўг вясковы заплацілі… А ты: «пашкадава-аць, адкласці бы тро-охі». Вось табе і пашкадаваў бы. Сам бачыў: п'юць ды ядуць. Прыкідваліся ўсё, вядома… Не, праўду вучыць начальства: «Не плоціць мужык падатку — раскладзі яго на прыгуменні ды лупцуй, пакуль не заплоціць. Не бойся — знойдзе».

— Ды я, дзядзька, і сам цяпера бачу, — паныла адказваў грыбасты пляменнік.

— То ж бо, — і шляхцюк засунуў каліту ў запазуху багатай чугі.

— Бацюхны, гэта што ж?! — ахнуў пляменнік.

З павароткі яны ўбачылі зыркае вялізнае полымя, што рвалася ў прыцемак.

Каменная баба сядзела каля дома, які палаў, і выла.

— Гэта ж як, жэно?!

— Хры-Хры-Хрыстос! — смаркалася і рыдала яна.

— Ведаю, што ўсё ад Бога, — нагайка ў мужавых руках уздрыгвала.

— З-ле-е ў дому Хрыста з апо-осталы чэствавала, пра тое ён на наш дом помсту зэсла-аў…

— Якога Хрыста, бервяно ты?!

— Палотны свяці-ілі. Кла-а-ала ў скрыню, — морда ў каменнай бабы была чырвоная, а не плыло хіба толькі з вушэй. — Ад каторага палатна скрыня, а ад скрыні до-ом, заняўшыся, згарэў… Праклялі-і… Нібы жакгва з агнём той праклё-он! У-ы-ы-ы!

Муж пачынаў нешта разумець.

— Казалі, за яе дабрыню да іх, ды-ды-ды Хадосо-оўцаў! А тут зарана па каровы пайшла, ды абачыла дом спалены.

— Дык чаго ж ты, халера табе ў жывот, па каровы зарана пайшла?

— Хры-хрыста хацела вы-жыць.

— Дурніца! Калода! — у гневе кінуў ёй. — Для Бога… Шалберы якіясь, зладзеі, а не Хрыстос быў. — І ў гневе, разумеючы, што ўсё адно дом згарэў і зараз нікуды не паткнешся, аперазаў жонку нагаем. — Каб ты спрахла, у Бога… душу… свяціцеля… — І звярнуўся да пляменніка: — Бяжы, кліч суседзяў. Чорта дагонім, то хаця нап'емся, хаця пысу, рыла гэтае свіное ноч бачыць не буду.

Пляменнік кінуўся на суседні двор. Потым здалёк пралунала:

— Суседзі! Су-се-едзі!

Праз нейкую гадзіну кавалькада коннікаў у сорак, на чале з разгневаным мужам, памчалася ў ноч.

У карчме было цемнавата і дымна. Сталы — векаўшчына — застаўлены ежай і пітвом. Лавы ля сценак. Сценкі на адным узроўні выцертыя спінамі да бляску.

Хаўрус прыйшоў позна. Усе бакоўкі, усе стайні і пуні былі ўжо занятыя. Давялося начаваць у агульным пакоі, галавою на краі стала. На апошні Іудзін залаты засмажылі трох бараноў, папрасілі цыбулі, часнаку і рэпы, чорнага хлеба, двух куранят для Магдаліны, трохі віна і тры «буслы» гарэлкі і мёду. Астатняе карчмар ім зараз жа не аддаў.