Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

— Заклінаю цябе на ўсе багі, не губі тае крошкі толку, якую табе йшчэ хрысціяне пакінулі. Як можна сумнявацца, маючы выбар між згубаю праўдападобнаю і пэўнаю? Ці ж я табе ўжо не казаў: калі зраніш самагоднасць аўгусты, няма ратунку? На Гадэс! Калі табе жыццё згоркла, дык лепш падрэж сабе зараз жылы або кінься на меч, бо як абразіш Папею, спаткае цябе смерць менш лёгкая. Калісь прыемна было з табою гутарыць! Пра што табе фактычна расходзіцца? Ці цябе кавалак адбудзе? Ці табе гэта перашкодзіць кахаць тваю Лігію? Памятай пры тым, што Папея бачыла яе ў Палатыне, і не цяжка будзе ёй здагадацца, для каго адпіхаеш так высокія ласкі. А тагды выцягне яе хоць з-пад зямлі. Згубіш не толькі сябе, але й Лігію! Зразумеў?

Вініць слухаў, як бы думаючы аб чым іншым, урэшце кажа: — Я мушу бачыцца з ёю.

— З кім? З Лігіяй?

— З Лігіяй.

— А ведаеш жа, дзе яна?

— Не.

— Дык пачнеш зноў шукаць яе па старых магільніках ды на Затыбры?

— Не ведаю, але мушу яе бачыць.

— Добра. Хоць яна хрысціянка, але можа аказацца разважнейшай за цябе, а акажацца напэўна, калі не хоча твае гібелі.

Вініць паціснуў плячыма.

— Выратавала мяне з Урсусавых рук.

— Дык спяшайся, Рудабароды бо выезду адкладаць не будзе. Прысуды смерці можа выдаваць і з Анцыюма.

Але Вініць не слухаў. Напаўняла яго толькі адна думка — пабачыцца з Лігіяй, дык пачаў разважаць аб спосабах. Тым часам здарылася нагода, якая магла адхіліць усе цяжкасці. Назаўтра прыходзіць неспадзявана Хілон. Прыйшоў замораны і абдзёрты, з воўчым голадам уваччу. Служба аднак, маючы даўнейшы загад пускаць яго ў дом кажнай парою дня і ночы, не смела яго затрымоўваць, так што ўвайшоў проста ў атрыюм і, затрымаўшыся перад Вініціем, вітае: — Хай багі дораць цябе несмяротнасцю і дзеляцца з табою ўладаю над светам!

Вініць спершку меў ахвоту выкінуць яго за дзверы, але падаспела думка, што грэк мае звесткі пра Лігію, і цікавасць змагла абрыду.

— Гэта ты? — спытаў. — Што з табою дзеецца?

— Дрэнна, сынку Ёвіша, — адказвае Хілон. — Сапраўдная цнота — гэта сяння тавар без попыту, і сапраўдны мудрэц мусіць быць рад і з таго, калі мае за што раз на пяць дзён абгладаць баранюю лабаціну на паддашшы, запіваючы слязьмі. Ах, спадару! Усё, чым ты мяне абдарыў, выдаў на кніжкі ў Атракта, а потым абакралі мяне, знішчылі: нявольніца, што мелася спісваць маю навуку, уцякла, забраўшы астанкі. Жабрак я, але падумаў сабе: да каго ж пайду, калі не да цябе, Сэрапісе, якога люблю, абагаўляю і за якога жыццём стаю!

— Чаго ж прыйшоў ды што прынёс новага?

— Па ўспамогу, Баалю, а прыношу табе маю нэндзу, мае слёзы, маю прывязанасць і ўрэшце весткі, якіх з любасці да цябе назбіраў. Памятаеш, спадару, што я табе калісь казаў, як адступіў нявольніцы боскага Пятронія адну нітку з пояса Венеры з Пафоса?.. Даведваўся цяпер, ці ёй дапамагло, і ты, сыну сонца, блізкі тамтэйшаму дому, ведаеш, кім ёсць Эўніка. Маю яшчэ адну такую нітку. Захаваў яе табе, спадару.

Тут замоўк, спанатрыўшы гнеў у нахмураных бровах Вініція, і, хочучы ўпярэдзіць гром, пачаў хутка з другое бочкі: — Ведаю, дзе жыве боская Лігія, пакажу табе дом і завулак.

Вініць паўстрымліва пытае: — Дзе ж яна?

— У Ліна, старшага святара хрысціян. Яна там разам з Урсусам, а той па-ранейшаму ходзіць на працу да млынара, які завецца так, як твой вызвольнік, спадару, Дэмас… Так, Дэмас!.. Урсус працуе начамі, дык на тую прыгоду можа яго не быць… Лін стары… а ў доме, апрача яго, ёсць толькі яшчэ дзве пажылыя жанчыны.

— Скуль гэта ўсё ведаеш?

— Памятаеш, спадару, як хрысціяне мелі мяне ў руках і ашчадзілі. Глаўк памылкова думае, быццам я спрычыніў яму няшчасце, але, кажу, ашчадзілі мяне!

Дык няма дзіва, што ўдзячнасцю напоўнілася маё сэрца. Я чалавек з даўных лепшых часаў. Вось жа, падумаў сабе: не гадзіцца заняхаць сваіх прыяцеляў і дабрадзеяў. Ці ж не было б грубасцю з майго боку, каб ніколі не папытаў пра іх, не праведаў, што дзеецца з імі, дзе жывуць ды як здаровыя? На Пасінунцкую Цыбулу! Не я да гэтага здольны. Устрымоўвала мяне спачатку гадка, каб не зразумелі пахібна маіх намераў. Але міласць, якую я меў да іх, аказалася большай за сумнівы, а злашча дадала мне льгі іхняе лёгкае сэрца, з якім прабачаюць усе крыўды. Перад усім, аднак, думаў аб табе, спадару. Апошняя нашая выправа скончылася няўдачаю, а ці ж толькі сын Фартуны можа пагадзіцца з гэнай думкай? Дом стаіць наўзбоччы. Магчымеш яго акружыць нявольнікамі, што і мыш не выслізнецца. Эй, спадару, спадару! Захаці толькі, а йшчэ сянняшняй ночы тая вялікадушная князёўна будзе ў тваім доме. Але, калі гэтак станецца, не забудзь, што прычыніўся да таго бяздольны галодны сын майго бацькі.