Уладзімір Караткевіч - Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга I

–Тут было раней два рады камянёў. Вонкавы ўзялі і залажылі ў падмурак будынка. Але потым Глеб раздумаў. Відаць, таму, што тут быў такі спакой і нельга было не палюбіць гэтага месца. Таму ён проста загадаў асвяціць галоўны камень вобразам пастыра, але тых камянёў з падмурка не выняў. Ты іх можаш убачыць… Спачатку пабудавалі першую частку будыніны, самы ніз. Другую трэць надбудавалі праз трыста год, калі ўжо і косці Глеба згнілі ў Куцеянскіх пячорах. Вежкі надбудавалі яшчэ праз дзвесце год… І вось усё гэта стаіць: камяні на беразе става, дубы, што ў тры разы маладзейшыя за іх, і камяніца.

–Што гэта? –спытаў Алесь.

–Гэта магільня Загорскіх, сыне.

Бацька павольна адхінуў траву ад вобраза пастыра.

–Калісьці мы, напэўна, маглі быць вялікія, але не здолелі. Наша палітычнае быццё скончылася. У нас –толькі магілы. Толькі адны магілы, раскіданыя па гэтай зямлі. Курганы на беразе Дняпра, капцы на сялянскіх могілках, твая і мая магільня, сыне… Вось яна…

Моўчкі, быццам усё было сказана, яны пайшлі да магільні.

Бацька адчыніў дзверы. У верхнім памяшканні было ціха, праз вузкія вокны лілося пыльнае святло. На сценах віселі старыя чаканы, двухручныя мячы, кальчугі. У нішах, пад замком, ляжалі скруткі нейкіх дакументаў, кнігі ў драўляных вокладках. Паміж імі стаялі срэбныя каўчэгі для асабліва важных манускрыптаў.

Бацька зняў з цвіка доўгую гнуткую кальчугу.

–Бачыш, гэта пра яе сказаў Сімяон Вежа: “Бог сведка, тады было гора. Я сам бачыў чалавека, у якога на кожным дробным кольцы кальчугі была выбіта назва месца, дзе яны рабіліся: сутычкі і сечы, змовы і паядынкі… Чалавек той быў мой бацька”.

Кальчуга пералівалася ў руках бацькі.

–Бачыш, на грудзях і жываце ніводнага вольнага кольца…

Па каменных плітах падлогі пан Юры прагрукаў да адной пліты, у якой было кольца.

Пашча ямы адкрылася перад імі. Прыступкі вялі ўніз. Пан Юры першы спусціўся туды. Працягнуў Алесю руку.

Потым унізе пыхнула губа, а за ёю кнот тоўстай і высокай, у рост хлопца, чырвонай свячы ў нізкім свечніку.

Глыбокае і вузкае памяшканне было паточана на сценах нішамі, падобнымі да пячных чалеснікаў. Частка іх, не больш трэці, была закрыта –гэта былі месцы пахавання. Налой з евангеллем, свяча і нішы –больш нічога. Ды яшчэ на столі старая чырвоная фрэска: архангел з мячом у адной руцэ і царквою на далоні ў другой.

–Вось, –сказаў бацька. –Гэта ўсё яны. Гэта ніша Акіма Загорскага. А тут яшчэ дзве пустыя. Старога Вежы і мая…

Яму было цяжка гаварыць.

–У наступную… палажы гэта.

Ён выцягнуў з-за пояса жалезную скрыначку, тую самую, у якую клалі сёння сажу.

–Ідзі, –сказаў ён. –Праз сто год гэта пакладуць табе пад галаву.

Алесь падышоў да цёмнай нішы і засунуў у яе куфэрачак.

–А цяпер ідзі сюды.

Яны стаялі ля свечніка. Бацька апусціў руку на плячо сына.

Полымя свячы рабіла ягоны твар суровым, бадай велічным. Толькі гэта давала Алесю змогу не адчуваць гідоты і пратэсту супраць усяго, што тут рабілася, супраць самай думкі пра трэцюю нішу.

–Паўтарай за мной, хлопчык, –сказаў бацька.

–Добра, –шэптам сказаў Алесь.

–Я прыйшоў да вас, –шэптам сказаў бацька.

–Я прыйшоў да вас.

–У мяне няма нічога, акрамя вас.

–У мяне няма нічога акрамя вас, –ужо больш цвёрдым голасам паўтараў малады.

–У мяне няма нічога, акрамя магіл, бо я ваш сын.

–У мяне няма нічога, акрамя магіл, бо я ваш сын.

Бацька выпрастаўся, як ад нейкага натхнення.

–Я клянуся любіць вас.

–Я клянуся любіць вас.

–Я клянуся абараняць вашы магілы мячом і зубамі, нават калі мая магіла будзе далёка ад вас.

–Я клянуся… далёка ад вас.

–Бо я ўсё адно буду тут, з вамі. Ба мяне нельга аддзяліць ад вас.

–Бо я… з вамі… Бо мяне нельга аддзяліць ад вас.

–Пакуль не скончыцца жывот людскі на зямлі.

–Пакуль не скончыцца жывот людскі на зямлі.

–Аман.

–Аман.

Лёгкі звон рынуў з вышыні званіцы на цвінтар, на людзей, што выходзілі з царквы, на навакольны парк. Званіца стаяла наўздалёк ад стройнай, са святла пабудаванай царквы, і ў вяроўках званоў біўся, як муха ў павуцінні, клышаногі званар Давід. Дзярбаніў і падцілінкваў так, што званіца як не бурылася.