Людмила Рублевская: Ночы на Плябанскіх Млынах

І вось уночы па загадзе Завішы прывялі Ёзафа, паднятага проста з ложку, у адной кашулі, у Менскі замак — яго руіны засталіся там, дзе зьліваюцца Няміга і Сьвіслач. Маршалак мовіў адно: ня выйдзеш адсюль, пакуль не згатуеш зельле, якое верне мне маладосьць. Дарэмна кляўся Ёзаф, што не па сіле чалавеку павярнуць час назад, і чорныя коні бога Хронаса стопчуць любога, ніводзін сьмяротны ня змусіць іх ступіць убок ад каляіны, выбітай на Шляху Продкаў. Нічога ня слухаў Завіша. І ўзяўся Ёзаф за справу. Цэлы тыдзень шчыраваў ён у сутарэньнях замку, выходзячы толькі для таго, каб паглядзець з вартавой вежы на зоры, і падслухаць іх размовы, і зьнізаць прывідныя каралі іх шляхоў… І аднойчы працягнуў Ёзаф маршалку бронзавы кубак, у якім дымілася падобнае да вадкага металу зельле… І не было пэўнасьці ў ягоных вачах. Завішу давялося пажыць у каралеўскіх палацах, дзе нават падлога высланая здрадай ды атрутай, і ратуе толькі ўвесьчасная асьцярога, і загадаў аптэкару: “Выпі сам. А заўтра, калі зельле не спадманнае, вып’ю я”.

Ёзаф выпіў кубак да дна. Аптэкара пасадзілі ў самы далёкі кут сутарэньня і паставілі ахову. Назаўтра туды прыйшоў Завіша. І ўбачыў у зыркім сьвятле паходняў, што з каменнай падлогі падымаецца незнаёмы стары… Ад поўначы да поўначы валасы Ёзафа зрабіліся сівымі, скура зжаўцела і зморшчылася, вусны, яшчэ ўчора ўладныя ды пульхныя, сьцягнуліся ў нітку, сьпіна сагнулася…

У страшэнным гневе стаўся маршалак. Дарэмна Ёзаф крычаў, што не вінаваты, што проста не пасьпеў давесьці да ладу свой напой… Завіша загадаў біць аптэкара бізунамі і выпаліць на ягонай сьпіне і грудзях першыя літары ягонага імя і слова “здраднік”. І пасадзіць у вежу да сьмерці, бо яна, зразумела, такому старэчы ў патыліцу дыхае, як найлепшы кат.

Казалі людзі, што смуглявы Ёзаф сам быў закаханы ў паненку Югасю, таму й не дапамог Завішу… Але хіба можна ўсьцерагчы шыпшыну на ўзьмежку чужога поля? Па навакольных вёсках пайшла пошасьць… Выкошвала людзей, як п’яны касец – траву, пакідаючы асобныя лапікі, не разьбіраючы, дзе высокія сьцябліны, дзе юныя парасткі… Менчукі ў страху чакалі, калі бяда зойдзе ў горад. Палілі вогнішчы з ядлоўцу і палыну ля брамаў і на скрыжаваньнях, пільна аглядалі кожнага, хто хацеў зайсьці ў горад – ці не нясе заразу, або можа сам і ёсьць – перакінутая зараза? Месьцічы расказвалі, што бачылі пошасьць у выглядзе прыгожай дзяўчыны, што махала з могільніка ў бок гораду чырвонай хусткаю… Другія сьцьвярджалі, што яна зьяўлялася як жанчына з каровінымі нагамі на тройцы вараных коней, і чамусьці ўвесь час нюхала табаку з чорнай табакеркі. Іншыя бачылі, як худая кабета, сіняя, як пуп, хадзіла па Сьвілачы, нібы па сьцежцы – ясная справа, у халеру і жаба ня квакне, будзе засуха. Нейкую жабрачку забілі камянямі ля Татарскага канца – у небаракі было крывое вока… І шапталіся на Верхнім рынку, і на Ніжнім, і на Малочным, і на Рыбным, што на мастках праз Нямігу, нібыта самы надзейны сродак спыніць пошасьць – падпільнаваць, хто захварэе першы, і закапаць яго жыўцом…

Пра тое, што захварэла юная дачка лаўніка, суседзі даведаліся ад прыслужніцы… Назаўтра дзяўчыну хавалі на Залатой Горцы. Чамусьці ў зачыненай труне. Бацькоў на пахаваньні не было…

Пошасьць усё-ткі прыйшла ў горад, сабрала сваю даніну... І пасьля ўжо ніхто ня мог дакладна расказаць, як усё чынілася падчас сьмяротнага страху, які кажа свае законы. Над магіламі ахвяраў пошасьці не было ані моцы, ані жаданьня ставіць знакі… Але над магілай паненкі Югасі ўсё-ткі паклалі каменную пліту з надпісам: “Цьвіла ружа, не дасталася нікому, толькі Госпаду адному”.

Усё мінае, прамінула і пошасьць… Дамініканцы пранесьлі горадам драўляную выяву сьвятога Роха, апекуна захварэлых, знойдзеную паводле сна мнішкі ў развалінах кляштара, і жыцьцё пачало круціць свае жорны… Завіша ацалеў і зьехаў у Варшаву. Каб праз год памерці на каралеўскім застольлі – шляхціц на балях ніводнай кругавой чары ня мусіў прамінуць, а ў маршалка і гады, і сэрца хворае… А старым сябе вызнаваць не хацеў. А можа, спадзяваўся заглушыць віном сардэчны боль? Так і зваліўся пад стол з недапітай чаркаю…

Прамінулі гады. У Менску адчыніліся забітыя дошкамі шыбы выклятых хваробаю дамоў, пацягнуліся на гандлёвыя пляцы купецкія вазы… Успомнілі ўлады і пра вязьняў менскага замку. За час пошасьці вартаўнікі зьмяніліся, і цяпер ніхто ня ведаў, кім быў старэча ў згнілых лахманах, што невядома як выжыў у цёмных лёхах. Ніхто ня памятаў ягонага злачынства, і раз Божы Бізун не пакараў яго, вязьня выпусьцілі на волю, як пускаюць з ланцуга старога сабаку – паміраць, праганяючы далей ад хаты.