Уладзімір Караткевіч - Хрыстос прызямліўся ў Гародні. Евангелле ад Іуды

— Гэта чаго?

— Я, братка, вынаходца.

— А гэта нашто? Клетка?

— Угу, — сказала з шафы невядомая істота. Нібы ў бочку.

— Змоўкніце, пан, — сказаў туды кат. — Так, гэта клетка.

Памаўчаў. Потым сказаў з прыемнай канфідэнцыйнасцю:

— Разумееш, шырыцца маці наша царква. І рымская шырыцца, і ўсходняя. Рымская асабліва. І невядома, якая возьме верх. А хутчэй за ўсё — рана ці позна памірацца. І прыйдзе час — будзе яна, правая вера, над усімі інымі паганскімі верамі, над усім светам. І нават над жывёламі і гадамі. Усіх, хто хоць трохі іначай думае, змяце. І будзе тады рай, цішыня і добрарастварэнне ваздухоў. Чалавека, яго маці наша пяшчотай, ды неадступным апекаваннем, ды бацькоўскімі клопатамі ўловіць у мярэжу Божага царства і любві. А вось з жывёламі і гадамі цяжэй. Яны сабе скачуць, гуляючы вясёлымі нагамі, поўзаюць, ды лётаюць, ды пяюць, і няма ім справы, што распіналі калісьці хрысціян і, значыцца, цяпер хрысціяне да сканчэння свету павінны распінаць іншых і панаваць над імі. Паспрабуй улаві іхнюю душу. І ніхто над гэтым не думае. Ні філосафы гэтыя, ні акадэмікі, ні паэты, ніхто… Ёсць, вядома, ёсць, нічога не скажу. Але неяк усё бяскрыла, неяк усё толькі на людзей [60] Якім чынам непісьменны кат першай паловы XVІ ст. мог прадбачыць з'яўленне, скажам, пана Канелапуласа, тэарэтыка партыі ЭРЭ, паэта, філосафа, акадэміка і тэарэтыка забойства, а таксама падобных яму, — таямніца сія вялікая ёсць! Пэўна, усё ад Бога, і некаторыя асобы дзякуючы яму маюць дар прадбачання. . І раз яны, саплівыя кніжнікі, не хочуць думаць аб будучыні чалавецтва і ўвогуле ўсяго жывога — трэба гэта ўсё ўзяць у нашыя моцныя рукі. Мы не падрыхтаваліся. І камусьці трэба думаць аб будучыні, і рыхтавацца. Вось я, сціплы чалавек, і майструю.

Кат прымацаваў да паробкі другое крыло.

— Гэта клетка для салаўя, — ён разглядаў яе з пяшчотай і законным гонарам творцы. — З крыламі. Лятучая. Лётай сабе ў ёй дый слаў Пана Бога і нашу царкву.

І нечакана лёгка ўскінуўся на ногі.

— Хадзем, чаго табе пакажу.

Ён хутка пайшоў да завескі, адшморгнуў яе і запаліў свяцільнік. У няпэўным мігатлівым святле праступілі ля сценак вялізнай пуні дзесяткі дзівотных, незвычайных для вока машын і спаруд.

— Усясільны ён, усё ён можа, чалавечы мозг, калі з ім Бог і царква, — ціха сказаў кат. — Бачыш, унь прыбор для здабывання мозгу цераз нос і даследавання яго на прадмет небяспечных думак. Бяда толькі, вымае добра, а вось назад уставіць, калі нічога не знайшоў, — гэтага яшчэ не дабіўся. Нічога, даб'юся. Гэта доўбня з прываднымі коламі. Калі ўдала стукнуць год у трынаццаць — ніякіх думак і замераў у чалавека больш не застанецца, акрамя замеру маршыраваць і атрымоўваць за гэта хлеб.

Ён песціў рукамі машыны.

— А ото клеткі.

Адна клетка была вялізная, як карабель, абцякальнай формы, з шарнірнымі лопасцямі.

— Унь плаваючая клетка. З плаўнікамі. Для кіта… А унь там — бачыш, з нагамі — бегаючыя, для львоў… Гэ, брат, тут тыдзень можна паказваць. Клеткі розныя. Хачу яшчэ такія, каб поўзалі, прыдумаць. Для чарвякоў.

— Для чарвякоў, бадай што, лішняе, — падаў голас ганец.

— Ну, не кажы. Мала што! Яны таксама ля карэнняў рыюць. Паехалі?

Ён падпяразваў сарочку скураным рэменем з кручкамі. Сарочка была відавочна з чужога пляча, і ганцу зноў стала непамысна.

Кат узяў меч.

— Можа, і не трэба, — сказаў ганец.

— Ну, на ўсякі выпадак. А што?

— Ды ерэтыкі. У лепшым выпадку вешаць, а то і вогнішча.

Кат расплыўся ва ўсмешцы.

— Ну, брат, гэта ты добрае прынёс… Гэта…

— Уга-га! — падзяліла захапленне, сказала замест гаспадара істота на шафе.

І толькі зараз у святле свяцільніка ганец убачыў там вялізную, у палову сажня, кугакаўку. Ён ніколі не бачыў такіх. У два разы большая за любога пугача. Ганец пазадкаваў да дзвярэй.

— Ну, звяры, — сказаў кат, — не дурэйце тут без мяне, заставайцеся разумныя. Я вам за гэта мяса прывязу з горада.

…Яны павольна ехалі берагам Нёмана. Сонца было ў зеніце і паліла няшчадна і нелітасціва.

— Я, брат, чалавека ведаю да апошняга, — разважаў кат. — Як ніхто больш. Работа ў мяне старадрэўняя, пачэсная, ганаровая. З усімі вялікімі людзьмі, ужо не кажучы пра ўсіх разумных, знаёмы.

І раптам ганец зноў убачыў на катавым твары расчараванне і меланхолію.

— Але работа ў мяне няўдзячная. Гандляр, скажам, дагодзіць пакупцу — яму рукі ціснуць, у наступны раз да яго прыйдуць. А да мяне? Лекару ад таго, хто ачуняе — падарункі. — Кат усхліпнуў. — А я стараюся, начэй не сплю для агульнай, для грамадскай карысці, а мне — ну хоць бы хто. Айцы царквы, вядома, не ў лік, іх можна не браць пад увагу. Але нічога я так не хачу, як чалавечай падзякі. Мне — ад людзей бы дзякуй. Ну, сказаў бы хаця адзін: вось, братка, здорава ты з мяне галаву знёс. Я проста цяперака на сёмым небе. Дык не… Сёння хаця каго? Чаго гэта ўвесь сінедрыён сабраўся?