Уладзімір Караткевіч - Каласы пад сярпом тваiм. Кніга другая. Сякера пры дрэве

— Не веру. Мне i зараз здаецца, нiбы ты прыйшла да мяне, а потым запалае заранка — i ты падымешся туды.

— Так i будзе. Толькi не туды, а ў нетры. Дзе нават апоўднi — цень.

— Што такое? — непаразумела спытаў ён.

— Потым… І вось ты прыйшоў… Я зразумела гэта як наканаванне.

Усміхнулася:

— Для іншых досыць банальная гісторыя: былы пан і яго былая актрыса. Але ты ніколі не быў панам. Аніводнай хвіліны.

— Аддзiн вечар. I не панам, а рабом таго, што ты рабiла са мной.

…Салоўка спяваў. Адказвалі яму іншыя.

— Слухай, — сказала яна, і ён не заўважыў за яе вонкава спакойным тонам чагосьці глыбока прыхаванага. — Ты дзівосна чытаеш. Памятаеш, ты чытаў нам аднойчы, калі мы папрасілі, англійскія вершы? Лепшае, што я калі-небудзь чула.

— А, памятаю… "Энабел Лі" Эдгара По.

Ён абдымаў яе, а недзе за акном цягнулася да зор вампір-трава.

— Дзякуй табе, — дзіўным голасам сказала яна.

Яна амаль супакоілася. Яна ўсё ж пачула ад яго словы кахання, хоць і звернутыя да другой.

…У гэтым голасе быў лёгкі акцэнт, з якім гавораць у Дрэгавічах. Трохі дзіцячы акцэнт, які нараджаў мяккае шкадаванне, імкненне абараніць яе.

…Алесь ляжаў на спiне, адчуваючы, што нейкая невядомая сiла вось-вось, вось зараз падыме яго, i ён без адзiнага руху так i паплыве над шатамi дрэў, над кручамi Дняпра. I раптам нешта штурхнула яго, нiбы абарваўшы палёт.

— Чаму ты казала аб нетрах, дзе нават апоўдні — цень?

Яна адчула: прыйшоў час. Больш маўчаць было нельга. З кожнай хвiлiнай яны больш i больш прывязвалiся адно да аднаго. Асаблiва ён. Бо ў яго не было яе думак i яе цвёрдага рашэння.

— Ты не павiнен, — сказала яна. — Не павiнен.

— Я хачу, я кахаю цябе.

— Не мяне, — сказала яна. Табе патрэбна другая. Ты кахаеш яе. Ты яшчэ не разумееш гэтага, але ты кахаеш яе.

— Не, — сказаў ён. — Не.

— Так, — сказала яна. — Гэтая нянавісць — гэта проста ваша маладосць. Неўраўнаважанасць.

— То як жа тады?!.

— Ты хочаш спытаць "нашто"? — яна горка засмяялася. — Табе былi патрэбны вера i сiла… Вялiкая мужнасць i ўпэўненасць. Цвёрдасць. Хлопчык мой, дарагi, — яна лашчыла яго валасы. — Ты дай мне слова… Табе не трэба больш нiколi быць са мной.

— Калі? — урэшце, пад страшнае падзенне сэрца, паверыў ён.

У ягоным голасе жыла халодная роспач.

— Скора, — злітавалася яна. — Я скажу табе.

— І ты магла?..

— Бог мой. Гэта так мала.

— А знявечанае жыццё?

— Я не збіраюся яго прапаноўваць каму-небудзь яшчэ… І потым, хто мне яго даў?

Ён паверыў: пераканаць яе нельга.

— Будзь мужчынам, — ціха сказала яна. — Побач ці далёка — я заўсёды буду помніць цябе і сачыць за табой. Ледзь толькі табе будзе вось так і нікога не будзе побач — я прыйду. Я даю табе слова, першы мой і апошні.

Ён сеў, абапіраючыся на адну руку, і пачаў глядзець у ноч за акном. Ён маўчаў, хаця яму было дрэнна. Але ён стаў іншы за гэтыя некалькі гадзін. Ён не ведаў, што гэта якасці сапраўднага мужчыны. Але ён цяпер нізавошта не згадзіўся б пакутаваць на вачах у іншых. Ён ведеў, што ён ніколі ў жыцці не заплача, акрамя як па незваротнай страце, якая ёсць — смерць. Проста нібыта развучыўся. Ведаў, што ніколі не страціць сябе, пераконваючы цвёрдую рашучасць. Нізавошта не згадзіўся б упрошваць, бо гэта прыніжае.

Пад ягоным болем жыла павага да слоў такой жанчыны. Яна не хлусіць.

Алесь глядзеў у начны парк, дзе заміралі ў пошчаку апошнія салаўі.

Быў боль і было мужнае прымірэнне. Усё адно, усё адно зоры сталі зорамі, свет светам, а чалавек чалавекам.

На Дняпры стаяла магутная палавень. Вышэй Сухадола вялікая рака разлілася на дванаццаць вёрст. Сонца гуляла ў ёй, і побач з гэтым магутным ззяннем мізэрнымі здаваліся бліскаўкі манастырскіх купалоў на тым беразе.

На ўзараных гародах зямля была чорная, ільсняная на адвалах, і сляпуча-белыя яблыні стаялі на чорным, як нявесты. Вось-вось павінен быў зацвісці бэз.

Залатымі падкрыллямі траплялі на вільчыках і ля шпакоўняў леташнія шпакі. Гэта была іх першая сапраўдная вясна.

І гарадок, і вёскі вакол, калі ўзлезці на вільчык высокага даху, бліжэй да шпакоў, здаваліся букетамі снежных кветак. І толькі спрактыкаванае вока бачыла шэры колер у гэтым белым разліве. Бо гэта была квецень.