Уладзімір Караткевіч - Каласы пад сярпом тваiм. Кніга другая. Сякера пры дрэве

Усе маўчалі. Толькі нехта ўзняў на яго вочы.

— Няхай так. Але цяперака што ўжо? Каб адшукалі — паклалі б косткі, а так…

Корчак сеў на ганак. Меншаў і меншаў натоўп. Белагаловы чалавек сядзеў на ганку, і валасы звісалі на схілены твар.

Потым ён узняў галаву, і ўсе здзіўлена ўбачылі, што Корчакавы вочы засцілае нешта празрыстае і яснае. Яно паступова, дарожкамі, сплывала па шчоках.

— Волю нашу… — Корчака нешта душыла. — Дарагую нашу… Прадалі, псы… Прадалі… Прадалі.

Меншалі і меншалі белыя постаці на белым снезе. I сонца вясёлкава драбілася ў вачніцах чалавека на ганку.

Потым ён устаў і ўздыхнуў.

— Што там… Будзем чакаць… Мы — цярплiвыя.

Маленькая купка людзей стаяла перад ім, і ён сказаў:

— Забярыце параненых. Адыходзiм, хлопцы.

…Астатнія цягнуліся па снезе, несучы на самаробных насілках параненых і забітых, а Корчак усё яшчэ стаяў у дзвярах.

— Маеш смеласць, князь, — урэшце сказаў ён. — Але ненавіджу я цябе. Не за тое, што ты гэта ты. За іншых я цябе ненавіджу. За Кроера. За ўсіх братоў тваіх. За ўсё.

— Я ведаю, — сказаў Алесь.

— Так і астанешся з салдатамі ды гэтымі гарыпяціцкімі мямлямі?

— Так і астануся.

— Смелы, але ўсё адно ненавіджу, — жылы ўзбухалі на Корчакавым ілбе. — Не магу я цябе крануць, але… Хай бы цябе забілі салдаты, князь.

Алесь збялеў.

— Па-мужыцку ты цвэнькаеш — хай бы цябе забілі, сваіх адпусціў — хай бы цябе забілі, наваколле за цябе гарою — хай бы цябе забілі, пад салдацкімі кулямі астанешся — хай-бы-ця-бе-за-бі-лі.

— Бачыш, — сказаў Алесь. — А я хачу, каб ты жыў.

— Дэеля чаго?

— Дзеля сапраўднай волі.

— Не будзе яе!

— Яна будзе, — у Алеся дрыжалі бровы. — Падумай, Корчак. Мы іншыя, Корчак.

— Дзеці такіх бацькоў, гэ!

— Маіх бацькоў не чапай.

— Сваякі такіх, як Кроер.

Алесь ускінуў галаву:

— Я падставіў руку, калі цябе збівалі, выдраў цябе з ягоных рук.

— Не веру, — нібы чапляючыся за самае дарагое ў жыццці, сказаў Корчак.

— Вось шнар ад карбача.

— Не веру!

— 3 часам паверыш.

Дзверы зноў ляснулі. Алесь паківаў галавою.

Апоўдні ў Гарыпяцічы зноў увайшлі салдаты: рэшткі дзвюх рассеяных рот і дзве свежыя роты пры адной лёгкай гармаце.

Нехта паказаў Мусатаву хату, дзе ляжалі параненыя.

Ён торгнуў дзверы і спыніўся, уражаны. Седзячы на ўслоне, спусціўшы сашчэпленыя рукі між каленяў, спадылба глядзеў на яго стары знаёмы. Радасць варухнулася ў капітанавым сэрцы, але ён стрымаўся. Ён толькі клікнуў Буланцова, падручнага, з якім некалі разам лавіў Войну.

— Вось, Буланцоў, — сказаў жандар. — Рэкамендую, князь Аляксандр Загорскі. Якім чынам тут? — спытаў Мусатаў.

Алесь паціснуў плячыма:

— А можа, каму-небудзь памагу.

— Каму "каму-небудзь"? Мяцежнікам або нам?

— Не крычыце, — сказаў Алесь. — Добрыя манеры не зашкодзяць і людзям вашай прафесіі… Бачыце, вось салдаты…

— Яны не дабілі іх?

— Я не даў… А там мужыкi.

Буланцоў рушыў туды.

— Гэтых я забяру.

— Не раю, — сказаў Алесь. — Гэта гарыпяціцкія.

— То што? — паводзячы даўгаватым носам, спытаў сышчык.

— А тое, пан лазутчык. Нават пан Мусатаў чуў, што іх сілком, пад пагрозай падпалу, выгналі з хат. Салдаты ж стралялі ў каго хочаш, абы не ў лясных братоў.

Ён амаль весела ўсміхаўся, і Мусатаў ненавідзеў яго ў гэты момант. Ненавідзеў за жэсты, словы, вопратку, за гэтыя вочы, за спрыт у размове. Ён не мог не адчуваць, што побач з ім ён, Мусатаў, заўсёды будзе выглядаць, як п'яны капрал.

— "Лясныя" пайшлі яшчэ раніцай. На світанні, — сказаў Алесь. — А гэта нявінныя людзі: салдаты пацвердзяць. Як і тое, што я не ваяваў.

— Бачылі бандытаў? — спытаў Буланцоў.

— Як вас.

— I гаварылі з імі?

— Як з вамі.

— Што яны казалі? — спытаў Мусатаў.

— Што ідуць у пушчу і што шчасце маё — лекарскае. Іначай забілі б.

— Колькі ў іх ахвяр?

— Трое забітых, з дзесятак параненых. — Алесь знарок прылічыў да лясных людзей мужыкоў з вёсак Хаданскага.

— Колькі іх было? — спытаў Буланцоў.

— Гэта што, допыт?

— А вы што ж думалі, шаноўны Аляксандр Георгіевіч, — амаль ласкава сказаў Мусатаў.

— У такім выпадку я не буду адказваць.

— Будзеце, будзеце, — ветлiва сказаў жандар.

I ён паціснуў плячыма:

— Яны, відаць, сапраўды пайшлі ў пушчу яшчэ на світанні. Нічога. Ідзіце вазьміце з хат мужыкоў — хто пападзе ў рукі.

— Не хадзіце, Буланцоў, — сказаў Алесь. — Не аддавайце такіх загадаў, капітан.

— Гэта чаму ж? — спытаў Мусатаў.

— Тут ёсць сведка.