Анатоль Бутэвіч - Раскіданае гняздо крывіцкай славы

А Вітаўта выратавала знаходлівасць жонкі Ганны Смаленскай, ён пераапрануўся ў сукенку служанкі Алены, уцёк за сцены замка і разам з братам Таўцівілам сышоў да мазавецкага князя Януша – брата Земавіта, які быў жанаты з іхняй сястрой Данутай (Ганнай) і які меў свае ўласныя інтарэсы адносна пасады караля польскага. Алену забілі. Акадэмічны летапіс так піша пра гэта: “и онь, нарядився в одное жонки порты, да и з другою вышоль, да спустился з города да утекь у Немци, у Прусы”. Яны спадзяваліся на дапамогу Земавіта супраць Ягайлы. Той і сапраўды вырушыў у паход, захапіў Драгічын і Мельнік, але для сябе, а не для Вітаўта. Таўцівіл спыніўся ў сястры, хрысціўся і атрымаў імя Конрад. Абураны Вітаўт пайшоў шукаць дапамогі ў крыжакоў, каб адабраць сваю бацькаўшчыну – Трокскае княства, якое належала цяпер Скіргайлу.

1 лістапада 1382 – вялікі магістр Тэўтонскага Ордэна Конрад Валенрод заключыў з Ягайлам чатырохгадовае перамір'е на рацэ Дубіса, што ў Літве. Узамен князі Ягайла, Скіргайла, Карыбут, Лінгвен, Карыгайла, Вітаўт і Свідрыгайла па ўзаемнай згодзе ўступілі частку Жмудзі крыжаносцам. Аднак у сувязі з тым, што Ягайла не аддаў Вітаўту яго бацькоўскія трокскія землі, Вітаўт сумесна з крыжакамі намагаўся сам адабраць іх, праз год яны парушылі пагадненне.

1383 – крыжакі сумесна з Вітаўтам напалі на Княства, занялі Коўна, Трокі і падышлі да Вільні. Ягайла адваяваў захопленыя гарады, Вітаўт сышоў разам з крыжакамі.

21 кастрычніка 1383 – Вітаўт, які ўцёк з Крэўскай вязніцы і не атрымаў падтрымкі ад мазавецкага князя Земавіта, прыняў хрышчэнне ў крыжакоў у Таплаве, атрымаў імя Віганд. З дапамогай крыжакоў намагаўся вярнуць сабе Трокскае княства, але не атрымалася.

30 студзеня 1384 – Вітаўт, які ў гэты час ажыццяўляў зносіны з Тэўтонскім ордэнам, у Каралеўцы падпісаў дамову з Ордэнам аб тым, што, калі стане гаспадаром Княства, аддасць крыжакам Жэмайцію. А пазней, у чэрвені, у дадатак да гэтага Вітаўт згадзіўся, каб у выпадку адсутнасці ў яго сыноў ягоныя землі перайшлі да Ордэна. Ягайла мусіў настойліва шукаць магчымасці таемных перамоў з Вітаўтам і схілення яго на свой бок. Летам 1384 года Вітаўт прыняў прапановы Ягайлы. Ён спыніў адносіны з Ордэнам, знішчыў давераныя яму крыжацкія ўмацаванні. Ад Ягайлаы атрымаў Гарадзеншчыну, Падляшша, Бярэсце, Ваўкавыск. Абяцаных Трокаў не атрымаў, яны заставаліся ў Скіргайлы. Вітаўт прыняў праваслаўную веру, і калі Ягайла пачаў шлюбныя справы з Ядвігай, знаходзіўся разам з ім у паездцы ў Кракаў, дзе ў лютым 1385 года зноў ахрысціўся па-каталіцку, атрымаў імя Аляксандр.

1384 – Ягайла вёў перамовы з вялікім князем маскоўскім Дзмітрыем Данскім, выказваючы згоду ажаніцца з ягонай дачкой Соф’яй і прыняць прапанову аб хрышчэнні па праваслаўнаму абраду, а таксама падтрымаць Маскву ў барацьбе супраць Тэўтонскага ордэна. Кажуць, што па ініцыятыве ягонай маці хрысціянкі Улляны Цвярской нават было заключана часовае пагадненне з маскоўскім князем на гэты конт. У выніку Ягайла павінен быў павянчацца з маскоўскай княжной, а Княства – з праваслаўем. Гэтаму, відаць, перашкодзілі татары сваімі ваеннымі дзеяннямі супраць Масквы.

2 сакавіка 1384 – польскія вяльможы канчаткова вырашылі аддаць польскую карону Ягайле. Дзяржава, дзе хрысціянства існавала ўжо чатыры стагоддзі, вырашыла запрасіць на вышэйшы ўладны пасад язычніка. Прыхільнікаў гэткага рашэння ўзначалілі Спытак з Мельштына, Яська з Тэньчына і Яська з Тарнова. Яны разумелі, што саюз з венграмі не даваў бы ім спакою, не спыніў бы літоўскіх набегаў, а літоўцы паспрыялі б у барацьбе з крыжакамі. Кандыдатура Ягайлы задавальняла з многіх абставін. Калі б Ягайла і сапраўды ахрысціў язычнікаў, а Княства стала каталіцкім, то адпала б мэтазгоднасць існавання Ордэна, які змагаўся за пашырэнне каталіцызму, не спатрэбілася б еўрапейскім манархам аказваць яму дапамогу. Аб’яднаныя ж Княства з Каронай мелі б вялікую сілу і здолелі б не адно супрацьстаяць крыжакам, а і ўплываць на еўрапейскую палітыку. Чаго не здолеў зрабіць Тэўтонскі ордэн за паўтара стагоддзя свайго існавання, здавалася, было блізка да ажыццяўлення праз жаніцьбу Ягайлы з Ядвігай і ягонае абяцанне ахрысціць літоўскіх язычнікаў, праз пашырэнне заходняй культуры.

Пра гэткі намер, аднак, не было розгаласу ні ў Кароне, ні ў Княстве, бо не ведалі нават ці згодзіцца Ягайла. Невядома, хто напачатку ездзіў да Ягайлы, усё рабілася ціха, публічныя заявы з’явіліся толькі тады, калі ўсё было дамоўлена.