Анатоль Бутэвіч - Раскіданае гняздо крывіцкай славы

Святарог, Швінтарог – літоўскі князь канца ХІІІ стагоддзя, у 1272 годзе непадалёк ад упадзення Віленкі ў р. Вілія збудаваў святыню – капішча Перуна і побач вызначыў месца для спальвання па язычніцкіх звычаях памерлых князёў. У 1387 годзе Ягайла разбурыў капішча і збудаваў на яго месцы Віленскі кафедральны касцёл святога Станіслава.

862 – у “Аповесці мінулых гадоў” упершыню згадваецца заснаваны крывічамі Полацк (Полотеск, Полотьск, Полтеск) на рацэ Палата. Ён з’яўляецца самым старажытным беларускім горадам і адным з самых старэйшых усходне-славянскіх гарадоў. У Х – ХІІІ стагоддзях быў цэнтрам значнага па сваёй магутнасці Полацкага княства.

992 – заснавана самая даўняя на беларускай зямлі Полацкая праваслаўная епархія, адносілася да Кіеўскай мітраполіі. З гэтай даты прынята лічыць увядзенне хрысціянства на Беларусі. Сафійскі сабор з’яўляўся яе кафедральным храмам. Адноўлена ў 1989 годзе.

Пачатак ХІІ стагоддзя – на правым беразе ракі Палата, на ўскраіне горада Полацка, у в. Сяльцо князёўна Еўфрасіння Полацкая заснавала Полацкі Спаса-Еўфрасінеўскі манастыр. Спачатку з’яўляўся абарончым збудаваннем. У 1910 годзе з Кіева ў манастыр перавезены мошчы святой Еўфрасінні Полацкай. Аднавіў сваю дзейнасць у 1989 годзе.

1127 – у Іпацьеўскім летапісе ўпершыню згадваецца Гародня (Гарадзень, Горадня, Гродна). З 1376 года ім валодаў Вітаўт, які ператварыў горад у другую сталіцу Вялікага княства Літоўскага. Гэта ён збудаваў тут свой гатычны замак. А яшчэ раней на Замкавай гары быў больш старажытны княскі палац – магутная крэпасць з небывала магутнай для таго часу абарончай сцяной. У 1496 гораду нададзена магдэбургскае права. У 1576 – 1586 гадах Гародня была рэзідэнцыяй караля польскага і вялікага князя літоўскага Стэфана Баторыя, які перабудаваў замак у стылі рэнесансу па праекту вядомага італьянца Санці Гучы. У ХVІІІ стагоддзі побач са Старым замкам вырас новы, збудаваны каралём польскім Аўгустам ІІІ Саксонскім. У 1793 годзе тут адбыўся сойм, на якім прыняты рашэнні аб другім падзеле Рэчы Паспалітай. 23 лютага 1795 года апошні кароль Рэчы Паспалітай і вялікі князь літоўскі Станіслаў Аўгуст Панятоўскі падпісаў у Новым замку акт аб адмаўленні ад трона.

1044 – падчас паходу на Літву вялікі князь Яраслаў Мудры заснаваў Новагародак.

1240-я гады – утварэнне Вялікага княства Літоўскага. Сталіцай з’яўляўся Новагародак і гэты перыяд (каля ста гадоў) лічыцца новагародскім у гісторыі ВКЛ. На чале ўсё больш моцнага аб’яднання становіцца Міндоўг (гады жыцця: 1195(?) – 1263). Багатай крыніцай інфармацыі пра ўтварэнне ВКЛ і дзейнасць Міндоўга з’яўляюцца сярэднявечныя гістарыяграфічныя творы пад агульнай назвай “Інфлянцкія хронікі (Лівонскія хронікі)”.

6 ліпеня 1253 – вялікі князь літоўскі Міндоўг каранаваны ў сваёй рэзідэнцыі ў Новагародку на першага літоўскага караля. Папа Інакенцій ІV, які даў згоду на каранацыю яшчэ ў 1251 годзе, калі Міндоўг прыняў каталіцтва, і які прыслаў у Новагародак карону, спадзяваўся, што Міндоўг правядзе хрысціянізацыю па лацінскім абрадзе язычніцкай часткі Княства. Адначасова была каранавана і жонка Міндоўга.

1258 – на Нальшаны і іхнюю сталіцу Крэва напалі мангола-татары, а таксама валынскі князь Васілька Раманавіч.

1263 – забойства Міндоўга і ягоных сыноў Рукліса і Рупейкіса ў выніку змовы князёў жамойцкага, полацкага і нальшанскага. Ягоны сын Войшалк уцёк у Пінск і жыў там.

1264 – вялікім князем літоўскім стаў сын Міндоўга Войшалк, які заваяваў Нальшаны і ўключыў іх у склад Вялікага княства Літоўскага. Знаходзіўся на пасадзе да 1267 года, пасля гэтага сышоў у манастыр, уладу перадаў Шварну. Даўмонт уцёк у Пскоў і стаў там князем.

1316-1341 – уладаром Княства з’яўляецца Гедымін, заснавальнік новай дынастыі. Пры ім завяршылася аб’яднанне галоўных беларускіх зямель, у склад ВКЛ увайшлі віцебская, тураўская землі (горад Тураў вядомы з 980 года, узнік на землях дрыгавічоў), Менскае княства. Беларускія землі займалі ў ВКЛ дамінуючую ролю.

1323 – Гедымін перанёс сталіцу Вялікага княства Літоўскага ў Вільню. З гэтага часу пачынаецца віленскі перыяд гісторыі ВКЛ. У сваіх граматах Гедымін называў Вільню каралеўскім горадам, а сябе “каралём Літвы і Русі”. У той час Літвой лічылася верхняе і сярэдняе Панямонне, а Руссю – сучаснае беларускае Падняпроўе і паўночная Украіна. Гаспадары Княства, якіх пазней выбіралі на вальных соймах, праходзілі інаўгурацыю ў Вільні. У кафедральным касцёле святога Станіслава ім на галаву ўскладалі мітру Гедыміна, а маршалак земскі ўручаў меч і скіпетр.