Анатоль Бутэвіч - Раскіданае гняздо крывіцкай славы

Падрыхтоўка да паходаў і асабліва да асады замкаў патрабавала шмат часу, матэрыяльных і грашовых затрат. Ведама, каб назапасіць дастаткавую колькасць розных прыстасаванняў, мечаносцам патрабавалася нямала будаўнічага матэрыялу, патрэбны былі вопытныя майстры і сродкі. Калі выпраўляліся ў паход, паходны парадак расцягваўся на вялікую адлегласць. За галоўным войскам мусілі ехаць вазы з гарматамі, снарадамі, ваенным рыштункам, прыпасамі і г.д. Такіх вазоў магло быць некалькі сотняў, а то і тысяч.

Вядомая рэч, што не ўсюды такія абозы маглі праехаць. Акрамя прыродных умоў, якія ў Вялікім княстве літоўскім былі для нямецкіх рыцараў не надта зручнымі і звыклымі, літвіны ўмелі чыніць і штучныя перашкоды. У тадышнім Вялікім княстве было шмат балот, а дарог не хапала. Паспрабуй з такім важкім рыштункам перасоўвацца хутка, не адстаць ад галоўных сіл. Таму мечаносцы вымушаны былі плысці па рэках: на ладзях і лодках. Калі ішлі на Вільню, плылі па Нёмане і Віллі. У 1390 годзе мечаносцы намагаліся захапіць вялікалітоўскую сталіцу. Горад знішчылі. Ацалелае насельніцтва схавалася ў трох гарадскіх замках. Таму ворга і штурмаваў іх трымя арміямі – кожная “свой” замак. Абаронцы змагаліся мужна. Але ж вораг быў спрактыкаваны і нахабны. Ды і вайсковая сіла немалая, ледзь вытрымлівалі сцены замкаў удары рознай магутнасці. Таму жыхары горада выяўлялі сваю кемнасць, бралі не толькі сілай, а і розумам. Каб аслабіць удары каменных і жалезных снарадаў, напрыклад, яны вешалі на сцены вялізныя скуры быкоў. Гэта перашкаджала таранам, свярдзёлкам, нават камяні не заўсёды прабівалі іх. А бычыныя скуры што пасля бітвы нагадвалі рэшата, ад іх заставаліся толькі пасечаныя ашмоткі.

Сістэма абароны замкаў у Вялікім княстве Літоўскім пастаянна ўдасканальвалася. Прадугледжваліся ўсе магчымыя і неабходныя меры бяспекі. Здаралася, абарончай моцы замкам дадавалі розныя страшныя показкі і легенды пра іх. Часам іх выдумлялі самі стражнікі і ахоўнікі. Асабліва калі не пагражала небяспека і хапала вольнага часу. Мо менавіта тады і ўзніклі расказы пра шматлікія прывіды, якія любілі сяліцца ў замках? Бо які ж гэта сапраўдны замак, калі няма ў ім зданяў, калі не складзены пра яго легенды і паданні. А сама стража ў такіх прыгодах заўсёды выступала разумнай і хітрай. Пасля гэтыя показкі разыходзіліся па ўсіх ваколіцах, траплялі ў аналы гісторыі, у кнігі.

Асабліва шмат прывідаў пасялілі людзі ў Нясвіжскім замку. Найбольш адметны з іх – Чорная Панна. Звязана гэтая легенда з імёнамі польскага караля Жыгімонта Аўгуста і Барбары Радзівіл. Калі адышла ў іншы свет каханая і вельмі прыгожая жонка караля Барбара, маркоце і шкадаванню Жыгімонта не было межаў. Тады кароль задумаў выклікаць яе дух, каб хоць гэткім чынам не парываць повязі з каханай. На дапамогу, кажуць, паклікалі самага вядомага на той час (шаснаццатае стагоддзе) акультыста Твардоўскага. Пра яго, дарэчы, пазней пісаў Адам Міцкевіч. Паспрыяў пан Твардоўскі. З’явіўся перад каралём жаданы воблік. Але Жыгімонт парушыў дамову і не ў адпаведнасці з правіламі ўступіў у кантакт з духам. Воблік каралевы знік.

І з таго часу ў замку пасяліўся яе прывід. Адны кажуць, што яна проста не можа выйсці за замкавыя сцены, іншыя сведчаць, што з’яўляецца ў палацы толькі напярэдадні розных нечаканасцяў і катастроф. Яе баяліся нават гаспадары, бо з ёй на княскія землі прыходзіла бяда. Апошні раз Чорную Панну бачылі ў Нясвіжы, які ў той час належаў палякам – Заходняя Беларусь была пад іхняй уладай, напярэдадні верасня 1939 года, перад самым пачаткам Другой сусветнай вайны. Пасля таго князі Радзівілы назаўсёды пакінулі сваё родавае гняздо і з’ехалі з Беларусі. Больш Чорная Панна Нясвіжскі замак не наведвае. Значыць, непрыемнасці абмінуць гэты старадаўні горад, які даўней называлі сапраўдным беларускім Парыжам. А рэстаўрацыя і аднаўленне замкавага комплексу мо дапаможа не адно Чорнай Панне набыць лепшы характар, а і паспрыяе разгадцы многіх іншых загадак.

У Крэўскім замку таксама не абыходзілася без прывідаў. Аднойчы ў якасці яго давялося выступіць нават самому Вітаўту, будучаму вялікаму князю. А адбылося гэта вось як.

Міжусобная барацьба за вялікакняскі пасад, за палітычнае першынство ў дзяржаве насіла зацяты характар. Не спынялі яе нават сваяцкія адносіны. Быў час, калі вялікі князь літоўскі Ягайла адчуў небяспеку з боку свайго пляменніка Кейстута, паважнага і паважанага дзеяча дзяржавы. У 1382 годзе Кейстут разам са сваім сынам Вітаўтам выступіў супраць Ягайлы, які пачаў таемныя зносіны з крыжакамі. Аднак Ягайла таксама не без напорыстасці і хітрыкаў. Ён заманіў Кейстута і Вітаўта ў Вільню, нібыта дзеля заключэння мірнай дамовы, а тады загадаў схапіць сваіх супернікаў. Спачатку Кейстута, а пасля і Вітаўта з жонкай. Сівабародага Кейстута адправілі ў Крэва, “пасялілі” ў падзямеллях Княскай вежы. Аказваецца, у гэтай найбольш ганаровай вежы былі не толькі княскія пакоі, а і “княскія лёхі”. Угаворвалі адмовіцца ад прэтэнзій на ўладу, прапаноўвалі сяго-таго адступнога.