Bolesław Prus - Lalka

Herkules – mitologiczny bohater starożytny, odznaczał się nadludzką siłą, dokonał wielu niezwykłych czynów. [przypis redakcyjny]

Prometeusz – według mitologii greckiej tytan, który ukradł ogień z nieba i przyniósł go ludziom. Za karę został przykuty do skały na Kaukazie, a sęp szarpał jego wątrobę. [przypis redakcyjny]

Orfeusz – jeden z bohaterów mitologii greckiej, który śpiewem swoim poskramiał dzikie zwierzęta i ożywiał martwe przedmioty. [przypis redakcyjny]

izba wyższa – parlament w państwach burżuazyjnych składa się z dwu oddzielnych przedstawicielstw, zwanych „izbami”. Do izby wyższej należą często (np. w Anglii) przedstawiciele arystokracji rodowej. [przypis redakcyjny]

prefekt departamentu – naczelny urzędnik departamentu (jednostka administracyjna we Francji). [przypis redakcyjny]

heraldyk – badacz herbów szlacheckich. [przypis redakcyjny]

fajczarnia – palarnia. [przypis redakcyjny]

statki śrubowe – poruszane przez obrót śruby zanurzonej w wodzie, a wprawianej w ruch przez maszynę parową. [przypis redakcyjny]

Mefistofeles – imię diabła z legendy i utworów literackich o czarnoksiężniku Fauście. [przypis redakcyjny]

»Journal Amusant« – nazwa francuskiego czasopisma humorystycznego i rozrywkowego. [przypis redakcyjny]

fular – chustka z cienkiego jedwabiu. [przypis redakcyjny]

Ostra Brama – zabytkowa brama obronna w Wilnie z obrazem Matki Boskiej. [przypis redakcyjny]

znajdował wybornymi – uważał za wyborne. [przypis edytorski]

handel z Rosją – towary włókiennicze produkowane w Królestwie przeznaczone były przeważnie na eksport do Rosji, jako zbyt drogie dla szerokich rzesz konsumentów polskich. Dla zaspokojenia ich potrzeb rzeczywiście importowano z Rosji tanie tkaniny. [przypis redakcyjny]

mecenas – w Królestwie Kongresowym do r. 1867 tytuł obrońcy przy najwyższej instancji sądowej, później w ogóle tytuł towarzyski adwokata. [przypis redakcyjny]

pens – drobna moneta brytyjska, 1/2 szylinga. [przypis redakcyjny]

gwinea – dawna angielska moneta złota, później tylko jednostka rachunkowa – 21 szylingów. [przypis redakcyjny]

paru Litwinów – szlachty polskiej z ziem litewsko-ruskich. [przypis redakcyjny]

kupon – tu: kwit do podjęcia procentu lub dywidendy. [przypis redakcyjny]

Ochocki – postać ta zawdzięcza niektóre swe rysy Julianowi Ochorowiczowi (1850–1917), znanemu publicyście pozytywistycznemu, filozofowi i psychologowi, później badaczowi mediumizmu i hipnotyzmu. [przypis redakcyjny]

wydział przyrodniczy w uniwersytecie – warszawskim, przekształconym ze Szkoły Głównej (1869). [przypis redakcyjny]

politechnika – w Królestwie wówczas nie istniała. [przypis redakcyjny]

stos elektryczny – ogniwo elektryczne wytwarzające słaby prąd przez zamianę energii chemicznej na elektryczną. [przypis redakcyjny]

Ogród Botaniczny – w południowej części miasta, przy Al. Ujazdowskich, obok Łazienek; ogród do dziś zachował wygląd zgodny z opisem Prusa. [przypis redakcyjny]

studnia zwana Okrąglakiem – właściwie szczątki fundamentów świątyni Opatrzności założonych 3 maja 1792 r. Świątynia ta nie została zbudowana; miejsce to było jednak terenem spotkań młodzieży patriotycznej w rocznice uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Fundamenty i tablica pamiątkowa zachowały się do dziś w Ogrodzie Botanicznym. [przypis redakcyjny]

perpetuum mobile (łac: wiecznie będące w ruchu) – maszyna, która wbrew zasadom fizyki byłaby w wiecznym ruchu bez zasilania jej nową energią; przedmiot bezowocnych wysiłków wielu wynalazców. [przypis redakcyjny]

zejdzie – tu: wzejdzie. [przypis edytorski]

Pomarańczarnia – mowa tu o Pomarańczarni Nowej, zbudowanej w latach 1869–1870, zawierającej wiele odmian drzew pomarańczowych przeflancowanych wtedy z ogrodu w Nieborowie. [przypis redakcyjny]

dwa raży – służący Wokulskiego w obawie przed gwarowym mazurzeniem „szadzi”, tj. wymawia sz, ż, cz, zamiast s, z, c. [przypis redakcyjny]

komeraże – plotki, intrygi. [przypis redakcyjny]

dywidenda – zysk. [przypis redakcyjny]

berejter – ujeżdżacz koni. [przypis redakcyjny]

asygnacja – tu: piśmienne zlecenie, upoważniające do podjęcia pieniędzy. [przypis redakcyjny]

dług honorowy – w ówczesnej obyczajowości szlacheckiej: dług wynikający z przegranej w karty. [przypis redakcyjny]

maneż – ujeżdżalnia. [przypis redakcyjny]

geszefciarz – pogardliwie: człowiek ustawicznie goniący za zyskownymi, a nie zawsze uczciwymi interesami. [przypis redakcyjny]

dom Łęckich – wg S. Godlewskiego prawdopodobnie opisuje tu Prus dom, przy ul. Kruczej 26, który podobnie jak prawie cała ulica uległ zniszczeniu w czasie powstania warszawskiego. Na odbudowanej obecnie ulicy Kruczej mieszczą się głównie gmachy urzędów i instytucji. [przypis redakcyjny]

klasyczne rysy – rysy idealnej piękności według starożytnych wzorów greckich. [przypis redakcyjny]

kussina – lekarstwo na tasiemce wyrabiane ze sproszkowanych kwiatów krzewu kusso. [przypis redakcyjny]

dependent – praktykant u adwokata lub notariusza. [przypis redakcyjny]

z waszecia – zaściankowo lub drobnomieszczańsko [przypis redakcyjny]

Temida – w mitologii greckiej boginii sprawiedliwości. [przypis redakcyjny]

ulica Elektoralna – ulica w zachodniej części Warszawy, do II wojny światowej zamieszkiwana przeważnie przez ludność żydowską. [przypis redakcyjny]

Kantor wekslu – biuro wymiany waluty. [przypis redakcyjny]

Na Żydów zaczyna się prześladowanie – w latach tych antysemityzm wzmocnił się znacznie na tle konkurencji ekonomicznej. W r. 1876 ukazała się broszura Jana Jeleńskiego: „Niemcy, Żydzi i my”, która w ciągu kilku lat osiągnęła cztery wydania. W r. 1882 tenże Jeleński zaczyna wydawać pierwsze pismo antysemickie pt. „Rola”. W r. 1881 dochodzi w Warszawie do rozruchów antyżydowskich, które powtórzyły się dwa lata później. [przypis redakcyjny]