Bolesław Prus - Lalka

opat – tytuł przełożonego w niektórych klasztorach. [przypis redakcyjny]

zwłóczyć – dziś: zwlekać; ociągać się. [przypis edytorski]

tamburek – bębenek, na którym naciąga się materiał do haftowania. [przypis redakcyjny]

nawłóczyć – dziś: nawlekać. [przypis edytorski]

„Le Moniteur de la Mode” (fr.) – monitor mody: tytuł żurnala mód paryskich (monitor: doradca, nauczyciel). [przypis redakcyjny]

szezlong – rodzaj wyściełanej sofy. [przypis redakcyjny]

Acte de resignation (fr.) – akt poddania się woli bożej. [przypis redakcyjny]

Que votre nom soit beni à jamais… (fr.) – „Niech imię Twoje będzie błogosławione na wieki, mimo że chciałeś mnie doświadczyć przez to cierpienie.” [przypis redakcyjny]

…et d’attendre en paix votre divin secours… (fr.) – „…i oczekiwać w pokoju Twej boskiej pomocy.” [przypis redakcyjny]

subiekcja – kłopot. [przypis edytorski]

żakiet – długa marynarka maska z zaokrąglonymi połami. [przypis redakcyjny]

jatagan – wschodnia broń sieczna pośrednia między nożem a szablą [przypis redakcyjny]

koteria – grupa osób popierająca się wzajemnie, ze szkodą dla ogółu. [przypis redakcyjny]

przy możliwych wyborach do rady miejskiej – miasta w Królestwie, poza krótkim okresem rządów Wielopolskiego, nie posiadały samorządu. [przypis redakcyjny]

gladiator – zapaśnik w starożytnym Rzymie, walczący na publicznych igrzyskach. [przypis redakcyjny]

pozytywka – rodzaj małej katarynki, samogrającej po nakręceniu. [przypis redakcyjny]

Hozer – właściwie: Hoser; założona przez Piotra Hosera ok. 1848 r. znana firma ogrodnicza Braci Hoser zajmowała się hodowlą i sprzedażą drzew owocowych, ozdobnych oraz kwiatów. [przypis redakcyjny]

organ – dziś: organy. [przypis edytorski]

pikieta – gra w karty na dwie osoby. [przypis redakcyjny]

wojna bułgarska – wojna ta została wypowiedziana Turcji przez Rosję pod pretekstem obrony Bułgarów i toczyła się głównie na terenie Bułgarii; stąd nazwa bułgarskiej [przypis redakcyjny]

Komu wiele dano, od tego wiele żądać będą – cytat z Ewangelii św. Łukasza (Łk 12:48). [przypis redakcyjny]

donżuan – w przenośni: uwodziciel kobiet; don Juan : bohater z dramatu hiszpańskiego Tirso de Moliny (1630), później bohater wielu utworów literackich. [przypis redakcyjny]

obsacza – dziś: osacza. [przypis edytorski]

Kwirynał – jedno z siedmiu wzgórz rzymskich; od r. 1870 nazwa siedziby królów włoskich. [przypis redakcyjny]

składowe – opłata za przechowanie towaru na składzie. [przypis redakcyjny]

gród aklimatyzacyjny – tu: ogród zoologiczny, ogród dla zwierząt egzotycznych. [przypis redakcyjny]

nowy, jeszcze nie wykończony sklep… – nowy sklep Wokulskiego umieścił Prus na Krakowskim Przedmieściu pod nr 7 (tzw. „dom Grodzickiego”). Dom ten, wypalony w 1944 r., obecnie został odbudowany. [przypis redakcyjny]

heliotrop – krzew o silnie pachnących kwiatach. [przypis redakcyjny]

perfumy Atkinsona – luksusowe perfumy angielskie. [przypis redakcyjny]

wpływ magnetyczny – dziś powiedzielibyśmy: hipnotyczny. Osoba w stanie hipnozy, podobnym do snu, traci świadomość i wolę i spełnia jedynie rozkazy hipnotyzera. W wieku XIX uważano hipnozę za zjawisko analogiczne do magnetyzmu fizycznego i nazywano je również magnetyzmem. [przypis redakcyjny]

parias – członek najniższej kasty w Indiach; ogólnie: najbardziej pogardzany i krzywdzony członek społeczeństwa. [przypis redakcyjny]

wystawa w Paryżu – 1 maja 1878 r. została otwarta w Paryżu wielka wystawa powszechna, która pociągnęła za sobą duży napływ obcokrajowców. Zwiedziło ją około dwustu tysięcy cudzoziemców, w tym blisko dwa tysiące Polaków. [przypis redakcyjny]

konkiety – podboje. [przypis redakcyjny]

brelok – ozdobny wisiorek przy łańcuszku. [przypis redakcyjny]

Szolc – firma galanteryjna w Warszawie. [przypis redakcyjny]

meches – pogardliwa nazwa przechrzty, używana przez Żydów ortodoksyjnych (ściśle przestrzegających zasad religii). [przypis redakcyjny]

infamis (łac.) – człowiek bez czci, niegodziwy. [przypis redakcyjny]

między Kopernikiem i Zygmuntem… – tj. wzdłuż całego Krakowskiego Przedmieścia: pomnik Kopernika wzniesiony został w r. 1830 według modelu słynnego duńskiego rzeźbiarza Bertolda Thorwaldsena (1770–1844). Zygmunt: znana kolumna z posągiem króla Zygmunta III Wazy (1587–1632), wzniesiona w r. 1644 przez jego syna Władysława IV na Placu Zamkowym. [przypis redakcyjny]

Mijają ludzkie pokolenia… – ten i następne wierszowane cytaty w tekście tego rozdziału pochodzą z poematu Włodzimierza Zagórskiego (1834–1902) Król Salomon (dedykowanego Bolesławowi Prusowi), opartego na motywach biblijnej księgi Eklezjastes . Fragment, z którego pochodzi ten i następne cytaty, ukazał się w zbiorze Z teki Chochlika w r. 1881. [przypis redakcyjny]

…w kwestii bulwarów nad Wisłą – sprawa budowy bulwarów nad Wisłą była wtedy rzeczywiście aktualna. „Kurier Warszawski” z 2 kwietnia 1879 roku donosi o powstaniu towarzystwa polsko–francuskiego, które zamierza wybudować te bulwary kosztem 25 milionów rubli. Projekt jednak nie został urzeczywistniony. [przypis redakcyjny]

ulica Karowa, Dobra, Garbarska, Topiel, Radna, Browarna, Tamka – wymienione w tym rozdziale, są to ulice Powiśla, dzielnicy Warszawy między Krakowskim Przedmieściem a Wisłą, zamieszkiwanej przez biedotę. Położona w bezpośrednim sąsiedztwie śródmieścia, jaskrawo z nim kontrastowała. Przed 1939 r. część Powiśla bardzo się unowocześniła, jednak dopiero w ostatnich latach nowe budownictwo wyparło resztki starych ruder, pamiętających czasy Prusa. [przypis redakcyjny]

Przy bramie – wejście z Krakowskiego Przedmieścia na Karową prowadziło przez wielką stylową bramę (projektu Marconiego) z dwoma wodotryskami w bocznych kolumnach. Zburzono ją przy budowie hotelu „Bristol” w 1899 r. [przypis redakcyjny]