Iван Сяркоў: Мы — хлопцы жывучыя

Салдата, які зрабіў Саньку нашыўку за ранение, завуць Васілём. Другога, нізенькага, падобнага на татарына,— Юсупам. Але абодва яны гавораць пра сябе, як пра Іванаў. А мне і прымазвацца не трэба: я сапраўды Іван! Гэта ж і я такі — і хітрэйшы, і разумнейшы, і болын жывучы... Ды і Санька жывучы. Бабка казала, як той кот.

Дзе і хто цяпер жыве, не разбярэш. Пойдзеш да дзядзькі Скока пазычыць жару, каб падпаліць у печы, а там у яго і Пяюны, і Нятылькі, і Кажухі — паўвуліцы. Адны снедаюць, а другія чакаюць, калі стол вызваліцца.

У нас жыве суседка — старая Міроніха, другая суседка — цётка Пёкла з дзецьмі, ці, як яна кажа, з плоймай. I старасельская адна сям'я папрасілася. Хоць і не свае, а бабка не магла адмовіць. Калі б хоць не супраць зімы...

I так яно гуртам добра выходзіць, што бабка аж сама дзіву даецца. Пачнеш, напрыклад, з бульбы-гнілушкі каржы рашчыняць, а закваскі няма.

— Хоўра, пазыч.

I старасельская Хоўра пазычыць.

А там, глядзіш, солі — ні сінь-пораху. Цётка Пёкла памуляецца-памуляецца і скажа:

— Вазьмі вось шчопаць, пасалі.

А ў бабкі шчопаць такая: калі Пёклінай соллю пасоліць — вады абап'ешся, калі сваей — прасняціна прасняцінай.

Ды яно і весялей, і цяплей гуртам. За ноч як надыхаем, дык бабка раніцай аж дзверы адчыняе, каб свежага паветра пусціць.

I што галоўнае — пазабываліся бабы, чые куры на чые грады хадзілі, хто каму цяля сурочыў. Калі і пачнуць бурчаць адна на адну за гарачэйшае месца ў печы, дык бабка сама качаргу возьме, сама жару пад чыгункі падграбе — і ціха. Усё зварыцца, і ўсё ўпрэе.

Аднойчы паміж жанчынамі зайшла гаворка, чаму гэта яны сталі такімі добрымі, і бабка ім сказала:

— Цю-ю! Пра што ўспомнілі: куры-хварабуры, грады-хварабады. Гэта ж калі дабро людзі дзеляць, тады і сварка. А тут бяда. Яе на ўсіх хопіць. I што ты зробіш? Трэба жыць як набяжыць.

I ўсе з ею згадзіліся: трэба жыць мірна.

Дык нам яшчэ добра: мы сядзім у хаце. А як тым, што ў нямецкіх бліндажах? Праўда, тым, хто на гары, жыць можна. А вось тыя, хто бліжэй да балота, кожную раніцу цягаюць вёдрамі ваду, што збіраецца за ноч на доле, і праклінаюць немцаў на чым свет стаіць. Знайшлі, гады, дзе бліндажы капаць!

Бацькаваму дзядзьку, дзеду Мікалаю, яшчэ пашанцавала. Хоць у нашу хату ён і не паспеў убіцца, затое ў яго агарод высокі і ў бліндажы суха. Мы з Санькам памаглі яму скласці печ, і цяпер дзед у вус не дзьме: сячэ вербы і грэецца.

А на дварэ не восень і не зіма. То імжыць золкі, дробны, быццам мак, дождж, то лётаюць белыя мухі, то сякуць па шыбах снежныя крупы, то зноў ідзе дождж.

— Не пагода, а самая хвароба,— уздыхае бабка.— I як толькі тыя салдаты ў акопах сядзяць?!

I сапраўды, мы з Глыжкам і кашляем, і перхаем на розныя галасы: Глыжка — тонка, залівіста, што свісток, а я — глухім басам, як у бочку. У мяне кашаль нутраны.

— Так-так! — падбадзёрвае нас бабка.— Болей, нячысцікі, расхрыстаныя бегайце, яшчэ не тое будзе. Немцаў перажылі, дык кашаль шлункі адаб'е. Гэта ж трэба — не раўнуючы, як сабакі гаўкаюць!

Сама бабуля ніколі расхрыстанай не бегае. Немаведама дзе яна знайшла нямецкі фрэнч і хацела, каб я яго насіў. Толькі не на таго натрапіла — ніякія ўгаворы не памаглі. Каб хлопцы Адольфам дражнілі?

— Ну і толькі тае бяды,— сказала бабка. Укараціла ў фрэнча рукавы і цяпер не здымае яго з сябе з раніцы да позняга вечара.

У вайсковай адзежыне яна вельмі смешная. Фрэнч вісіць на ей, як на коліку. Крыссе звісае аж да каленяў, выраз каўняра шырачэзны.

— Баб, каску табе даць?

— А ідзіце вы свіней пасвіць, мае ўнукі.

Калі бабка, апрануўшы свой «хрэнч», яшчэ накіне на галаву і падраную, невядома ўжо якога колеру хустку, мы аж паміраем з рогату.

— Глядзі-тка. Шалдат! — паказвае пальцам Глыжка.

Бабка пакрыўджана падцінае губы, і тады яе барада ледзь не кранаецца дзюбатага носа. А шчокі западаюць глыбока-глыбока: у бабкі не засталося ўжо і тых зубоў, што былі да вайны. Яна засмучана ківае: ну што ты з яго возьмеш, з гэтага бясштанькі? А на мяне яе добрыя вочы глядзяць з дакорам. Мне пара ўжо і свой хоць які-небудзь розум мець.

Стараючыся паказаць, што нашы кепікі ёй не ішлі і не ехалі, бабка абыякава махае рукой і з пачуццём уласнай годнасці заўважае:

— Вачам не прыгожа, затое душы радасна.

Я прыціхаю, а Глыжка не сунімаецца. Замурзаны да самых вачэй, у зрэбных латаных штоніках на адной шлейцы, ён скача на прымурку і гыгыкае:

— Гы-гы-гы, улашавец!

Ну, гэта ўжо ліха ведае што! Тут нават я цыкнуў на малога, каб прыкусіў язык. А ў бабкі аж рукі апусціліся. Як падвязвала фартух, так і кінула не падвязаўшы. Ад крыўды ў яе задрыжалі губы, але голас зрабіўся такі лагодны, такі пяшчотны, быццам яна немаведама як узрадавалася, што яе так назвалі.