Iван Сяркоў - Мы — хлопцы жывучыя

— Стрыжаная! Стрыжаная! Стрыжаная!

Вось так. Будзе ведаць, як нас не паважаць.

Праз паўгадзіны пра наш «геройскі» ўчынак ад Кацінай маці даведалася мая бабуля. Яна паставіла нас з Санькам перад сабою і прачытала мараль. А мараль у бабкі адна: мы выраслі пад неба, а дурні — болей не трэба. Знайшлі з чаго смяяцца, недапечаныя. Калі б былі бацькі дома, яны б нам рогі пазбівалі. Вельмі ўжо крутыя сталі ў нас гэтыя рогі. Толькі пад канец яна сказала нешта новае:

— Паглядзіце вы на іх, людзі добрыя. Кашчэі кашчэямі — і ўжо за дзеўкамі гарцуюць.

— Гы-ы,— расплыўся ва ўсмешцы Глыжка.

Я крадком паказаў яму кулак.

Усе, напэўна, ведаюць казку пра салдата, які з тапара кашу варыў. Ведаем яе і мы з Глыжкам. Я не раз яе ў кніжцы чытаў і перачытваў. I кожны раз мы дзівімся з салдацкай кемнасці:

— Во мудрыла!

А бабка наконт гэтага мае свой погляд. Яна думае, што лацвей таму салдату было, калі да тапара яму прыклалі і круп, і сала, і солі. Вось няхай бы на яе месца стаў, тады б ужо і хваліўся. Тапароў у нас, дзякуй богу, хапае. Бацька-цясляр назапасіў ажно тры, ды калун — чацвёрты. Пяты тапор з «кошкай» замест абуха бабуля ад немцаў прыхавала. Калі б з усіх іх кашу варыць, можна было б месяц аб'ядацца. Дык не, ні адзін, колькі гэтых салдат у нас перабыло, не тое што кашы, а нават крупніку не згатаваў.

— Адно слова — казка,— зняважліва махае бабка рукой на кніжку.— Вось бы няхай ён на мае месца стаў.

I праўда, бабулі нялёгка. 3 раніцы да позняга вечара ў яе адны клопаты — чым нас накарміць. Ледзь развіднее, яна ўжо на полі збірае перазімаваўшую ў зямлі бульбу-гнілушку, перамывае яе, перацірае, сушыць на прызбе — здабывае крухмал. Потым, рашчыняючы з гнілушак праснакі, чэша ў патыліцы, дзе б ёй здабыць хоць шчопаць солі. Нашы суседзі больш не пазычаюць: самі ядуць несалёнае. I ўспамінае бабка даваеннае жыццё — вось солі было, хоць заваліся. I соль жа соль — белая, чыстая, і амаль што задарма.

Цяпер соль чорная і больш горкая, чым салёная. Да вайны ёю поле пасыпалі, каб лепей усё расло. А зараз людзі навучыліся крыху выварваць з яго горасць і прадаюць на шклянкі. Самі па хатах носяць: шклянка солі — пуд бульбы, карэц вадкага, чорнага і смярдзючага, як дзёгаць, мыла — таксама пуд. А хто іх нам, тых пудоў, напудзіў?

Ну дык па мылу яшчэ толькі тае бяды. Не дажывуць яны да таго дня, калі мая бабка іхнім мылам будзе мыць нашы з Глыжкам штаны. Iм толькі больш запэцкаеш. Для гэтага ў нас ёсць старое, трэснутае жлукта, а попелу не пазычаць. Вось без солі — не жыццё. Усё такое нясмачнае, прэснае, як трава, хоць на сабаку вылі.

Дрэнь справа і без мукі. Тут і залатых гнілушак вазьмі — хлеб пахнуць хлебам не будзе. Трэба хоць жменя мукі. Праўда, прыбядняцца нам няма чаго: каля прыпечка ў хаце стаіць амаль поўная дзежка збожжа, што бабуля ўратавала ад уласаўскіх коней. Але цэлых зярнят у цеста не насыплеш.

I зноў бабуля заводзіць свае «вось да вайны». Да вайны ў Падлюбічах быў ветраны млын. Ах, як там мякка малолі! Не мука — пух. А нам з Санькам і ўсім нашым таварышам вятрак падабаўся па другой прычыне. Чапляючыся рукамі за яго крылы, мы любілі катацца. Героем быў той, хто падымаўся вышэй. Але тут трэба было глядзець, каб і не перахапіць залішне. Петрык Смык аднойчы спазніўся саскочыць і як грымнуўся аб зямлю — вадой адлівалі.

Пры немцах млын згарэў. Цяпер там у зарасніку палыну ляжаць толькі два вялізныя круглыя камяні ды валяюцца гільзы ад снарадаў.

Цяпер кожны, у каго ёсць якая бубка, меле яе, як можа, кожны мудрыць па-свойму, кожны сам сабе млынар. Самае простае — гэта таўкач і ступа. Але таўкач не звычайны, а жалезны, такі, як лом, толькі з тупым, расплясканым канцом. Не палянуешся, не пашкадуеш поту, і таўкач сам муку пакажа.

Аднойчы бабка, надумаўшыся нарабіць мукі, абабегала ўсё сяло і прыйшла дахаты з такім вось таўкачом, цяжкім і тупым. На дзень пазычыла. Потым насыпала ў ступу карцы два ячменю, абгарнула ручніком, каб зярняты не выскаквалі на падлогу, і, папляваўшы ў далоні, узялася за работу, аж хата захадзіла. Дзынкае на лаве вядро, дрыжаць у вокнах шыбы, а мукі ўсё не відаць.

— Ну-тка, ты пагрэйся трохі,— прапанавала мне бабуля, выціраючы з твару пот.— Каржы любіш есці?

Я пачаў даволі жвава, хоць жалязяка была цяжкая і не хацела слухацца. Разоў колькі гэкнуў у самы акурат, а потым як заехаў кудысьці ўбок, ледзь ступа не павалілася. Таўкач вырваўся з рук, свіснуў мяне па лбе, з вачэй на падлогу дажджом сыпанулі іскры. Апамятаваўся, а то не іскры, а ячмень са ступы.