Iван Сяркоў - Мы з Санькам — артылерысты...

Усе за сталом так і анямелі, а я збянтэжыўся і перапалохаўся яшчэ больш, як тады, калі думаў, што мне за бойку нагарыць. Гэта ж у галаве не змяшчаецца — сам генерал! Усе на мяне глядзяць, нібы ніколі да гэтага не бачылі. Сам генерал — падумаць толькі!

— Вось і пакет яму,— дабіў нас зусім Калдоба, з усмешкай падаючы мне нейкую шэрую паперку.— Каб па пошце доўга не ішоў, вось мой Юрка за кур'ера і даставіў.

Бацька пераняў з маіх рук «пакет» — звычайную паштоўку без маркі,— прабег вачыма напісанае сам, а потым ужо вярнуў мне. А там усяго некалькі слоў: прыбыць у вучылішча 25 жніўня, а чаму і для чаго — ні гу-гу.

Калі Юркаў бацька, пажадаўшы ўсяго найлепшага, пайшоў з хаты, бабуля кінулася ў паніку. У яе свае трывогі: чалавека кліча генерал, а ў чым да яго пойдзе тэты чалавек? Да генералаў, мабыць жа, у такіх штанах не ходзяць. Ці даўно яна іх латала — перад першым паходам у вучылішча, а я на снапах іх зноў падраў, на мне ўсё гарыць — не напасешся. I я супакоіў старую:

— Не перажывай, нікуды я не пайду!

Але гэта ўстрывожыла бацьку: як гэта я не пайду? Генерал жа дарма клікаць не будзе, а калі кліча, значыць, справу да мяне мае. Можа, ён дактарам там даў наганяй і загадаў прыняць мяне і з маім бракам, калі ён у мяне ёсць. Генералы ўсё могуць, на тое яны і генералы. Ён, мой бацька, у арміі паслужыў, дзякуй богу, і да вайны, і на вайне, і сам камандзір — усё ж такі сяржант, што таксама немалы чын пры трох класах адукацыі,— і генералаў добра ведае: гэта народ сур'ёзны, і грэбаваць імі не варта.

Ды хто ж гэта сказаў, што я, Іван, грэбую генераламі? Мне проста, між намі кажучы, боязна з непрывычкі і сапраўды сорамна з-за сваіх штаноў. Ды і адкуль бацька ведае, што мне можа зрабіць генерал? А ён можа мне загадаць нанава перапісаць дыктант, і, калі зноў правалюся, тады ўжо хлуснёй пра медкамісію не адбаярышся, тады ўжо і зусім хоць дамоў не вяртайся.

Мне супраць бацькі крыць няма чым і таму хапаюся за бабульчыны трывогі пра маю вопратку:

— А як я ў гэтым пайду? Што я скажу?

А ў бацькі і тут свае козыры. Па-першае, генерал не з неба ўпаў і павінен разумець цяперашнія нашы дастаткі. А па-другое, размаўляць з ім не трэба. Яны гэтага не любяць. Гэта бацька на сваей скуры спазнаў. Яны любяць, каб ім толькі рапартавалі.

I тут бацька вылез з-за стала і паказаў, як гэта робіцца. А робіцца вельмі проста. Вось падыходзіш ты да генерала — руку да скроні і еш яго поедам вачыма, а сам у той жа час, не шкадуючы голасу, крычы: «Таварыш генерал! Іван Сырцоў з'явіўся!» I баяцца іх няма чаго. Бацька на фронце сутыкнуўся аднойчы нават з маршалам, і той яго не ўкусіў. А тут усяго генерал, ды яшчэ, мабыць, не самы важны, калі паставілі над такімі, як мы з Санькам.

А бабуля мяне з другога боку цярэбіць:

— Бяжы на возера ды хоць трохі памыйся, бо, калі па-добраму, дык цябе і адмочваць трэба.

Затым на Глыжку наляцела:

— Кідай сваю бульбу — не з галоднага краю, цэлая яна будзе, потым увамнеш.

Толькі брат вылез з-за стала — яна яму змылак у рукі і рагожу:

— Спіну патры не лянуючыся. Ды змылак не ўтапі, ідал бязрукі, я ўжо год яго берагу!

Увесь вечар у хаце было столькі тлуму, быццам на пажары. Не паспеў я з Глыжкам прыйсці з возера, вымыты дзеля заўтрашняга візіту да генерала чысцей за шкло, бабка похапкам пачала зашываць штаны, а потым пабегла іх праць на раўчак. Пакуль сонца сядзе, дык яшчэ высахнуць. А бацька знайшоў шавецкую лапу і ўзяўся падбіваць падэшвы на салдацкіх чаравіках, якія пачалі ўжо прасіць кашы. Затым ён наваксіў чаравікі дзёгцем, каб не былі такія каляныя і рудыя.

Вось ужо на вуліцы дзяўчаты і прыпеўкі пра лейтэнанта з маёрам заспявалі, мабыць, да іх яшчэ не дайшло, што мяне выклікае генерал. Але ў хаце да іх ніхто не прыслухоўваецца, яшчэ ўсім нам няма ўгамону. Бацька цяпер за цырульніка. Пасадзіўшы мяне пад самую лямпу, ён кароціць мне віхор. Я прашу, каб ён зрабіў «пад польку», а ён просіць, каб я не круціў галавой, а то зробіць «пад Катоўскага».

А бабуля тым часам гыркае на стале качалкай-рубчаткай — прасуе мае штаны, бо пасля мыцця іх нібы карова пажавала. З-за гэтага самага гыркання і прыпевак з балалайкай з вуліцы не чуваць.

У рэшце рэшт бабуля прышыла да каўняра кашулі замест згубленага армейскі гузік ад зношанай ушчэнт бацькавай гімнасцёркі і хукнула на лямпу. Усе ўгаманіліся і ляглі спаць. Вось як яно бывае, калі цябе знянацку пакліча генерал.

Ды яно і раніцай яшчэ адзін раз генерала ўспомнілі. Выйшлі мы, паснедаўшы, з двара. Бацька, бабуля і Глыжка, каб ісці ў калгас, а я — у вучылішча. Тут сустрэлася наша суседка, цётка Пёкла, паглядзела, што такі прыбраны і нават у чаравіках, быццам у сваты сабраўся, і спытала ў бабкі: