Стефан Гайм - Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке)

Толькi жыд глядзiць удоўж i ўпоперак на ўсё, што тут напiнаецца, з поўнай абыякавасьцю, рыхтык так, быццам ён самы чыстакроўны, чыстапародны джэнтльмен, якi вось iдзе сабе, i да аднаго месца яму ўся гэтая мiтусьня паганай сьмердзi й зважае толькi тады, калi магiстр Паўль загаворвае зь iм пра Гэльмштэцкае дзiва й пра яго сьведчаньне за жывога Iсуса Хрыста.

- Што з Вамi, гер магiстр? - кажа жыд, - Ужо цi не хацелi б Вы, каб я ў галечы й брудзе пранэндзiў сваё жыцьцё, як большасьць майго народу?

Айцэн з гарачым абурэньнем адвяргае нават подумку такую; ён, кажа, мае сваю думку, што да жыдоў i iх карыснасьцi, нават сям-там, кажа, датачыў пра гэта ў казанях; калi б аднак, падкрэсьлена кажа далей, калi б аднак усе жыды былi такiя, як сэр Агасфэр, такiя велiкадушныя i датклiвыя духам у спагадзе сваёй, тады пытаньне стаяла б iнакш, i многiя-многiя з гояў прымiрылiся б з прысутнасьцю жыдоў у Германii, а нават давалi б iм сваю абарону на дарогах i ў гарадах, замест каб нападаць на iх i адбiраць у iх тое, што яны нахапалi сваiм лiхвярствам, замест таго каб адпякаць iм куханы й тузаць за бароды. I гэта, дадае ён, нягледзячы на тое, што сэр Агасфэр больш за тысячу пяцьсот гадоў таму назад прагнаў нашага Госпада Iсуса ад сваiх дзьвярэй; бо ясна ж вiдаць, што ён за доўгi бадзяжны свой час ачысьцiўся i сардэчна раскаяўся ў сваiм ганебным учынку й гатовы, як гэта зрабiў у Гэльмштэце, скласьцi сьведчаньне пра вялiкiя пакуты Iсуса Хрыста, якiя ён панёс за нашыя грахi.

Сэр Агасфэр разумнымi вачыма глядзiць на магiстра, якi iдзе поруч з лэдзi i ўсё прымае блiзка да сэрца, i гэты, крыху няўпэўнены, цi не адгадаў жыд, куды хiлiць ён, Паўлюс фон Айцэн, сваiмi словамi, доўга й шумна высморкваецца, пасьля аднак рашае каваць жалеза, пакуль гарачае, i кажа:

- У Вiтэнбэргу, калi яшчэ там я вывучаў тэалёгiю, мой настаўнiк Мэланхтон меў дыспут з добрым доктарам Марцiнусам у дачынках да вашай пярсоны; гер Пiлiп Мэланхтон лiчыў, што як што вы былi сьведка, як наш Гасподзь Iсус iшоў на Галгофу з крыжам на плячах, дык вы маглi б выказаць пэўныя сумненьнi й адносна таго, што а цi быў ён сапраўдны мэсiя, i тым самым памагчы навярнуць iншых жыдоў у адзiнашчасьцедайную веру; але Лютэр аспрэчыў гэта й сказаў, што жыды ад прыроды сваёй заганныя i перавучыць iх, навярнуць немагчыма.

Яго прыяцель Лёйхтэнтрагер, палка падбiваючы клiнкi дзеве Барбары, разам з тым у такой меры мала заняты ёю, што мог бы й не пачуць слоў Айцэна, з ухмылкай пацьвярджае, што так яно й было, i што ён на свае жывыя вушы чуў, як абодва вучоныя мужы за ядою схапiлiся за чубы з-за гэтага, толькi пад канец магiстр Мэланхтон замоўк, бо доктар Лютэр такi халерычны й заўсёды трэба апасацца, каб за гарачай спрэчкай яго паляруш не дастаў.

Цi тое акрылены падтрымкай Лёйхтэнтрагера, цi тое ад блiзкасьцi лэдзi, якая з прыемнасьцю даецца яму падказытваць сябе, Айцэнавы думкi адлятаюць зь iм; рэдка калi ён бачыў сьвет так выразна й так просталiнейна аргумэнтавана: менавiта, што ён, карыстаючыся iдэяй свайго настаўнiка Мэланхтона, мог бы так i так ушыць крымiнал Агасфэру, тым часам як сэр цi як яшчэ там сябе ён назаве, выступае перад вялiкай абшчынай жыдоў i iншых, сьведчачы за мэсiю, i тым самым усiх жыдоў разам робiць ворагамi й тым самым прычыняе вялiкую шкоду гешэфту, калi ж ён аднак адмаўляе гэта й выказваецца, што наш Гасподзь Iсус ня быў мэсiя, ня быў сапраўдны Сын Божы, якi за нашыя грахi узяў на сябе пакуты ўсяго сьвету, мудрай радай горада Гамбурга альбо герцагам Гаторпскiм, у залежнасьцi ад месца дыспутацыi, выкрываецца як махляр i фальшыўшчык праўды й з ганьбай праганяецца, калi ня будзе ўвогуле ўтоплены альбо спалены, пасьля чаго Маргрыт мела б толькi адзiн прытулак i аднаго абаронцу, менавiта магiстра Паўля.

Праўда, на жаль пакуль што ў яго няма пасады й аўтарытэту, каб iнстытуяваць такi spectaculum, i гер галоўны пастар Эпiнус, у гэтым ён пэўны, у сваёй зацятасьцi супроць жыдоў i супроць яго самога таксама ня зробiць гэтага; але яшчэ ня вечар, думае ён, i чаго сёньня нямаш, можа заўтра трымаш, i таму ён сьвiдруе далей i кажа жыду:

- Цi можна на вас разьлiчваць, сэр Агасфэр, што вы пасьведчыце, як вы ў Гэльмштэце перад прынцэсай Трапезундзкай i перад усiм народам зрабiлi, што бачылi нашага Госпада Iсуса ў плоцi й што ён быў тым, кiм быў?

Тут лэдзi, мабыць таму што сёньня яна ня хоча нiчога чуць пра прынцэсу Трапезундзкую, закiпае гневам i кажа:

- Што вам такое ў галаву завярнула, гер магiстр! Вы ж бачыце, сэр Агасфэр тут па справах гешэфту, а ня рэлiгii, зь якою кожны можа абыходзiцца, як сам хоча, будзь ён жыд цi хрысьцiянiн.