- Хасэ, мусiць, працуе i на куццю? - з'едлiва спытала яна.
- Не, - сказаў я.
- Дзе ж ён? У водпуску?
Яна падышла да мяне, круцячы сцёгнамi. У нос мне ўдарыў пах парфумы.
- А што вам трэба ад яго? - спытаў я.
- Упарадкаваць свае справы. Разлiчыцца. Урэшце, мне належыць мая доля.
- Не турбуйцеся, - сказаў я. - Цяпер вам належыць усё.
Яна ўтаропiлася на мяне.
- Ён памёр, - сказаў я.
Лепш было б сказаць неяк iнакш. Не так паспешлiва, падрыхтаваўшы. Але я не ведаў, як пачаць. Акрамя таго, мая галава была яшчэ пустая пасля сну. Пасля такога сну, прачнуўшыся, можна пакончыць жыццё самагубствам.
Фраў Хасэ стаяла пасярэдзiне пакоя, i, як нi дзiўна, у той момант, калi я ёй гаварыў, я вельмi яскрава бачыў, што яна, калi будзе падаць, нi аб што не ўдарыцца. Гэта было неверагодна, але я сапраўды больш нiчога не бачыў i нi пра што не думаў.
Але яна не ўпала. Яна трымалася на нагах i пазiрала на мяне.
- Так, - сказала яна, - так... - Толькi пёры на яе страўсiным капелюшы ўздрыгвалi. I раптам - я не заўважыў, як гэта адбылося, - на маiх вачах гэта расфранчаная, напарфумленая кабета пачала старэць. Здавалася, што час, нiбы навальнiчны лiвень, звалiўся на яе i кожная секунда была роўная году. Напружанасць знiкла, урачыстасць згасла, твар азыз. Зморшчыны напаўзлi на яго, як чарвякi, i калi яна потым, няўпэўнена мацаючы рукамi, ухапiлася за спiнку крэсла i села, нiбы баючыся нешта разбiць, перада мной была iншая жанчына змораная, надломаная, старая...
- Што ў яго было? - спытала яна нерухомымi вуснамi.
- Ён памёр раптоўна, - сказаў я.
Яна не слухала. Яна ўзiралася на свае рукi.
- Што я цяпер буду рабiць? - мармытала яна. - Што мне цяпер рабiць?
Я крыху пачакаў. Я адчуваў сябе агiдна.
- Нехта ж ёсць у вас, да каго вы можаце пайсцi, - нарэшце сказаў я. - Вам лепш тут не заставацца. Ды вы i не хацелi заставацца тут.
- Цяпер усё змянiлася, - адказала яна, не гледзячы на мяне. - Што ж мне цяпер рабiць...
- У вас жа, напэўна, нехта ёсць, хто чакае вас. Пайдзiце да яго i абмяркуйце ўсё з iм. А потым, пасля каляд, схадзiце ў палiцыю. Там усе дакументы i банкаўскiя чэкi таксама. Вам трэба з'явiцца туды. Тады вы зможаце атрымаць грошы.
- Грошы, грошы, - прамармытала яна. - Якiя грошы?
- Даволi шмат. Тысячу дзвесце марак прыблiзна.
Яна ўзняла галаву. Раптам у яе вачах блiснула вар'яцтва.
- Не, - зашыпела яна, - гэта няпраўда!
Я не адказаў.
- Скажыце, што гэта няпраўда, - прашаптала яна.
- Магчыма, гэта няпраўда. Але магчыма, што ён патаемна адкладваў на чорны дзень.
Яна ўстала. Яна раптам зусiм змянiлася. Яе рухi сталi аўтаматычнымi. Яна наблiзiла свой твар да майго.
- Так, гэта праўда, - прашаптала яна. - Я адчуваю, што гэта праўда! Нягоднiк! О, якi нягоднiк! Прымушае мяне пайсцi на такое - i на табе! Але я вазьму iх i выкiну ўсё ў адзiн вечар, проста на вулiцу, каб нiчога ад iх не засталося. Нiчога! Нiчога!
Я маўчаў. З мяне хапiла. Пачатак яна перажыла, яна ведала, што Хасэ нежывы, а з астатнiм няхай спраўляецца сама. Магчыма, яна яшчэ раз скаланецца, калi даведаецца, што ён павесiўся, але гэта - яе справа. Вярнуць ёй Хасэ немагчыма.
Цяпер яна заплакала. Яна залiвалася слязьмi. Яна галасiла тоненькiм жалобным голасам, як дзiця. Гэта цягнулася даволi доўга. Я шмат заплацiў бы за магчымасць запалiць. Я не мог трываць чужыя слёзы.
Нарэшце яна перастала, выцерла твар, механiчна дастала пудранiцу i пачала пудрыцца без люстэрка. Потым зноў схавала срэбную пудранiцу, але забылася закрыць сумачку.
- Я нiчога больш не ведаю, - сказала яна надламаным голасам. - Я больш нiчога не ведаю. Ён, мусiць, быў добры чалавек.
- Так, ён быў добры.
Я сказаў ёй яшчэ адрас палiцэйскага ўчастка i што сёння ён ужо зачынены. Мне здавалася, што ёй лепш не iсцi туды адразу. На сёння - дастаткова.
Калi яна выйшла, са свайго салона паказалася фраў Залеўскi.
- Няўжо тут, акрамя мяне, нiводнай жывой душы? - спытаў я, злуючыся на самога сябе.
- Толькi пан Георгi. Дык што яна сказала?
- Нiчога.
- Тым лепей.
- Як паглядзець. Бывае, што не лепей.
- У мяне няма спачування ёй, - заявiла фраў Залеўскi энергiчна. - Нi кропелькi.
- Спачуванне - самая бескарысная рэч на свеце, - злосна сказаў я. - Гэта адваротны бок зларадства, каб вы ведалi. Колькi зараз часу?
- Без чвэрцi сем.
- Я хачу ў сем гадзiн пагаварыць па тэлефоне з фройляйн Хольман. Але без сведак. Можна?
- Нiкога няма, акрамя пана Георгi. Фрыду я ўжо адаслала. Калi хочаце, можаце сесцi ў кухнi. Проваду хопiць.
- Добра.
Я пастукаў у дзверы да Георгi. Я ўжо даўно ў яго не быў. Ён сядзеў за пiсьмовым сталом, i выгляд у яго быў вельмi дрэнны. Вакол яго ляжалi кучы парваных папер.
Читать дальше