Альгерд Бахарэвiч - Бэзавы і чорны. Парыж праз акуляры беларускай літаратуры

Менская літаратурная багема зьбіралася ў кавярні паблізу, якую ўсе называлі цукерня. А ў цукерню заглядваў вядомы ўсяму гораду італіец Рып. Амаль што Рып ван Вінкль, які прачнецца праз паўтара стагодзьдзя ў выглядзе сучаснага беларускага кнігара. Той Рып часоў Марцінкевіча разносіў па заможных дамах імпартовыя парфуму, галянтарэю, часопісы – і прадаваў гэта з рук. Аўтары ўпрошвалі Рыпа захапіць на продаж і іхныя кніжачкі. Часам ён ішоў насустрач – кніжкі шмат месца не займаюць, раптам якая мадам і купіць…

Злосны і няшчасны аўтар “Ідыліі” спрабуе прыкрыць патрыятызмам сваю незапатрабаванасьць, сваю крыўду на Парыж і зайздрасьць да тых, хто зьехаў або напісаў нешта вартае. Ва ўсім вінаваты ён, Парыж, які не дае талентам прабіцца…

Мовы тоны – гэта, відаць, ухваліў бы і сучасны постмадэрніст… Тоны беларускай літаратуры, якія няма каму разгружаць. Перакладчыкі занятыя іншымі мовамі, акуратна расфасаванымі па дзьвесьце грамаў у яркія пакецікі.

Але вернемся да нашых бараноў. Рып ня сьпіць. Ён добры рэклямнік, ненавязьлівы, але зь веданьнем кліента.

І вось нехта з салённых мадэмуазэль з гідлівай цікаўнасьцю бярэ пальчатачнымі пальцамі шэрую тонкую кніжыцу:

Для фурманоў. Для слуг, “якія засталіся”. Не для Парыжу.

Гісторыя паўтараецца. І наогул, на першы погляд мала што зьмянілася.

Усё так жа менскія мэсьё і мадам не даюць веры, калі чуюць, што ў іхным любімым Парыжы пішуцца нейкія там кніжачкі на мужыцкай мове (забаўна думаць, што ты, мая Ю., таксама пішаш свае вершы на “мужыцкай” мове: а як слушна? Напэўна, на бабскай).

Усё так жа раўнівыя менскія аўтары выведваюць у кнігароў: хоць на адзін асобнік больш прадалося, чым у “калегі”? І якое шчасьце ведаць, што так, больш. Роўна на адзін.

І ўсё так жа раўнівыя вар’яты і вар’яткі з усяго сьвету едуць у свае, прыдуманыя імі парыжы. І зь нейкай безнадзейнай рашучасьцю становяцца тут у адзін рад з даўно памерлымі клясыкамі – якія некалі вось так, як і ты сам, марылі пра гэты горад, бо толькі тут творца можа быць творцам. Парыж нікога ня гоніць з гэтага пахілага бясконцага шэрагу, хочаш – прыладжвайся, брыдзі, спрабуй, біся галавой аб брук, мо нешта і выпішацца. Але ён і не дапамагае, ён проста дае шанец. Астатняе залежыць ад самога творцы. Ці вытрымае, ці ня зломіцца. А ён, удзячны і галодны, ня верыць свайму шчасьцю. Ён яшчэ не напісаў ніводнай вартай кнігі, але ён сам – у кнізе.

У Парыжы пішацца лепш, чым дома. А дома над дахамі дамоў, якія эмігрант запомніць на ўсё жыцьцё, будуць лётаць крылатыя хімэры Радзімы і крычаць, наўмысна картавячы:

Лятальскі застаецца ў сваім маёнтку. Ён думае, што вяртаньне магчымае. У наступным годзе ён памрэ ад тугі па Парыжы – дактары скажуць: сэрца. А ягоны слуга Жан да скону будзе сядзець у гэтай жыжцы, глядзець на ссохлыя грудзі бабы, што корміць сваё дзіця, і пацяшаць п’яных мужыкоў сваім нязводным францускім пранонсам:

Хуліё Картасару, паводле ягонага прызнаньня, Парыж заўжды ўяўляўся ў вобразе жанчыны.