Вячаслаў Адамчык - Чужая бацькаўшчына

Неяк i не шкадавала яго Алеся. Iшла замуж не любiўшы – спадзявалася, што звыкнецца, а звыкнуцца не магла. Здаецца, валасы на сабе рвала б: столькi хлопцаў у сватах было, а яна ўсё перабiрала – то малы, то брыдкi, то «рускае веры» (Алеся была каталiчкаю), покуль не заседзелася ў дзеўках i не сталi сватацца ўдаўцы. А за аднаго з iх, кульгавага Лабара з мястэчка, што дачок меў ледзьве не Алесiных равеснiц, бацька нават стаў выпраўляць замуж. Тады якраз засватаўся Радзiвон Мондры. Якi там хлопец – аршын з шапкаю, але выйсця не было. Прыгледзелася на вяселлi да маладога i жахнулася, убачыўшы, што нават на кончыку носа ў яго растуць валасы. Пабыла з iм год, а прывыкнуць не магла. Не хацела, каб нават дзецi былi з iм. Прынесла раз на рэчку паласкаць бялiзну, ужо была тоўстаю, дзiцем хадзiла, i, нiбы звар’яцеўшы, пачала душыць свой жывот: на сёмым месяцы яно i радзiлася нежывое. А праз год Радзiвон i памёр.

Пасля яго смерцi Алеся паспраўнела, стала выглядаць лепш, як была дзеўкаю: на вечарынках i вяселлях каля яе пачалi круцiцца хлопцы i п’яныя маладзейшыя мужчыны.

Бабы спярша за вочы, а потым i ў вочы абмаўлялi яе, а дзецi, падвучаныя старэйшымi, лазiлi на страху, затыкалi комiн, а некаторае ночы, выцягнуўшы з-за хлевушка, паставiлi ў веснiках прыбiральню.

Алеся прынясла з дому ад бацькi жоўтую сучачку, але яна ўжо не памагла – Алесю зачаравалi.

Было гэта летась, на восень бралася: высока ў небе вiлiся i востра цвiрчэлi, сабраўшыся разам, ластаўкi; абсыпаўшыся жоўтымi бубкамi, цвiў палын каля плота. Алеся сядзела ў зацiшку на сонцы, шыла сабе сарочку. Адвярнулася ў хату напiцца вады, прыйшла назад, а на сарочцы жаба ляжыць – сухая, пляскатая, нiбы раздушаная колам, i вялiкая ржавая iголка каля яе. Алеся страсла з шытва гэтую сухую жабу i пабегла ў хату, а на галаве аж валасы зашавялiлiся. Алеся як чула бяду. Назаўтра яна пачала недамагаць: балела галава i ў вушах стаяў гуд, нiбы званы званiлi. Пад вечар яна сядзела на ложку, сонца ўжо закацiлася, толькi на небе астаўся чырвоны пасак. Хацела падысцi да акна, але ног не чуваць i свет засланiўся: перад вачмi бягуць то чырвоныя, то чорныя палосы. А ўночы з горла кроў пайшла. Запалiлi лямпу – кроў чорная, як запечаная свiная юха. Свякроў, збегаўшы, паклiкала Алесiнага бацьку з братам. Запрэглi каня, i брат Змiтрык павёз Алесю да доктара. Покуль даехалi да мястэчка – Алесi трохi адлягло. Яна ўжо, саромеючыся доктара, распранацца не хацела, покуль брат крыку не нарабiў. Паслухаў яе доктар ды ў вочы ўжо сказаў: «Маладзiчка, я вам не памагу, у вас нэрвы… Шукайце бабку».

За тыдзень Алеся зблажэла i ссохла, як тая жаба. Нават ад памяцi пачала адыходзiць. Асталася раз адна ў хаце – i падалося ёй, што скрыпнулi дзверы. Азiрнулася – адно ж каля парога нябожчыца мацi стаiць: у шэрым, яшчэ пасажным, бурносе i ў хустцы-канаплянцы. Алеся аж утрупянела. Скоранька перахрысцiлася – i мацi прапала, там толькi нейкая яснасць асталася.

Бацька апытаў недзе далёка, аж пад Наваградкам, знахарку, завёз да яе Алесю. Тая загаварыла на хлеб, сказаўшы есцi яго, як усходзiць i заходзiць сонца. Тры днi. Алеся з’ела астатнi раз той хлеб, i з вачэй ссунулася каламутнасць, пасвятлеў свет, нiбы туман разышоўся. Але ў галаве астаўся гуд i звiнела ў вушах, як званы званiлi.

Акрыяла Алеся не скора, толькi праз год. Чужая кабета, з якою разгаварылася, iдучы з кiрмашу з мястэчка, куды насiла прадаваць, збiўшы, фунт масла, сказала ёй:

– Вы ўжо, дзеткi, не гневайцеся на мяне, але я скажу праўду. Дзiця вам трэба мецека. I хвароба пройдзе, i паздаравееце вы. Без мужчыны ссохнеш…

Пасля гэтага Алеся цiхенька, нiкому не кажучы, пачала прыглядацца да чужых мужчын. I адзiн з iх, Бронiк Лiтавар, падкi да дзевак, як счуў – прывалокся п’яны сярод ночы, стукаў у акно. Алеся чула, але нi ганяць яго, нi адчыняць яму не пайшла. Свякроў, перапалохаўшыся гэтага стуку, пачала гукаць да Алесi. Але як жа ж ты адчынiш пры старой? Ды цi добра гэта – мець без мужыка дзiця? Яно ж будзе лiчыцца чужым у гэтай хаце.

Нямая, ведама глухая, грала носам на ўсю хату, нiчога не чуючы. Алеся, не аказваючыся, таксама знарок захрапла. Лiтавар мацюкнуўся на старую i адышоўся ад акна – за iм усё ўлягала, заходзячыся ад брэху, заядлая сучачка.

Але Лiтавар не адступiўся, пачаў чапiцца i цвярозы. Ужо гэтай восенню, калi яна пайшла за рэчку ў алешнiк, каб награбцi лiсця, ён, як знарок ведаючы, дзе яна павернецца, падцiкаваў яе там. Нiбы смехам, нiбы ў жарт, пхнуў яе на зямлю разам з гэтай вялiкаю ад сухога лiсця радзюжкаю на плячах. Яна аж самлела, падумаўшы, што можа i адолее. Скоранька выкруцiлася з тае радзюжкi i што было моцы штурхнула яму граблiшчам у грудзi.