Кузьма Чорны - Трэцяе пакаленне

– Які ён стары, калі на нямецкую вайну забралі былі. Там і атруцілі яму грудзі на век вечны.

– Газ ядавіты пускалі.

– Ды не толькі гэта! У яго кулі ці волава нейкага, як ранены быў, кавалак у целе астаўся. У яго ж абы надвор’е вільготнае, то ўсё цела ные і пячэ яму, небараку, што аж месца не знойдзе сабе.

– Каб было больш зямлі, то хоць на палавіну людзям аддаў бы. A то, што там аддасі! Нават каровы няма на чым пратрымаць. Каторы год ужо на каня якога-небудзь здохлага не можа ўзбіцца. Да вайны, пакуль быў здаровы, то хоць крыху, але лепш жыў.

– To, можа, гэта хлапчук яго скораму запасвіў у Скуратовіча. Ён жа праз каторы ўжо час за пастушка ў Скуратовіча.

– Гэта Міхалка? Можа, ён там крыху і запасвіў, але ж яны ўслед забіралі. Нават наперад часта ў Скуратовіча выпрошвалі, то тады не толькі Міхалка адпасваў, але і сям’я хадзіла адрабляць. Малыя дзяўчаткі і тыя, небаракі, хадзілі грады палоць. Можа, хіба Тварыцкі грошы дзе знайшоў ці спадчыну якую мае. Нажаў жа ён дзве капы жыта, от і ўвесь яго хлеб. I нешта не чуваць было, каб малаціў, а ўчора ў млыне пудоў на чатыры мяшок жыта малоў.

Так гаварылі пра сям’ю Тварыцкіх. Думалі і ні да чаго не маглі дадумацца. Набеглі новыя інтарэсы і новыя гаворкі. I сярод усяго драбнейшага яшчэ ўсё гаварылі пра тыя страшныя падзеі, што так нечакана ўстрасянулі не толькі гэты куток, а ўсю акругу. Скуратовічыху пры жыцці мала хто далюбліваў, а цяпер некаторыя як бы нават са спачуваннем гаварылі:

– He дзіва, што не вытрымала яе сэрца, – такое няшчасце раптам у адзін момант. Паўнюткае гумно згарэла, хлеб згарэў, вазы пагарэлі. А яна яшчэ па сыне ныла, што на вайне недзе.

Каля таго самага часу, раз увечары, Скуратовічаў пастушок Міхалка Тварыцкі слаўся ў кухні спаць. Ён ужо скінуў свой халацік, каб класціся (вячэраў ён у халаціку), як у кухню ўвайшоў ляснік Сцепуржынскі. (Лясны абход яго быў над двума бліжэйшымі лясамі, і жыў ён вёрст за дзве ад Скуратовіча. Яго забудова была ў лесе на паляне.) Міхалка яго добра ведаў. Дзён пяць да гэтага ён нават адабраў у Міхалкі раменную папружку за тое, што той падпусціў каровы пад самы яго, яшчэ не звезены, авёс на ўскраі лесу.

– Добры вечар у хату! – сказаў Сцепуржынскі, не могучы адразу нічога разгледзець у цёмнай кухні.

– Добры вечар, – адказаў Міхалка.

– А дзе сам гаспадар?

– Недзе на двары. Я зараз паклічу.

– He трэба, я і сам яго знайду.

I Сцепуржынскі выйшаў.

«От гад, – думаў Міхалка, – назнарок не хоча маіх паслуг, каб не аддаць папружкі. Пачакай жа, калі не аддасць, то я выграбу ў яго ад дарогі цэлы канец бульбы. Схаваю ў лесе і пячы буду сабе на полі пакрысе. Ён тады мяне папомніць».

Неўзабаве Міхалка пачуў, як Сцепуржынскі і Скуратовіч увайшлі ў дом праз чысты ход. Іх галасы ціха гулі недзе ў большым пакоі.

«Пачакай жа, – раздумваў Міхалка, – пайду папрашу, каб аддаў папружку. Можа, і аддасць пры гаспадару. А калі ад дасць папружку, то як жа тады будзе з бульбай?.. А, чорт яго бяры з яго бульбай, я і так у яго навыграбаю. Няхай бы не забіраў папружкі!»

Міхалка падумаў і ўжо ўголас абгрунтаваў свой намеркаваны ўчынак: «За тое, што ён гэтулькі часу мучыў мяне з гэтай папружкай. Чорт яго бяры з яго бульбай, награбу, папяку і есці буду!»

Ён пасядзеў крыху на пасцелі і пайшоў туды, дзе гулі Сцепуржынскага і Скуратовіча галасы. Паміж кухняй і чыстым пакоем была баковачка. Тут цяпер было зусім цёмна. Міхалка пайшоў праз яе да дзвярэй у чысты пакой. Праз шчыліны паміж дрэнна прыпушчаных адна да адной дошак сцянной адгародкі Міхалка заўважыў, што па той бок сцяны гарыць агонь. Міхалка яшчэ пастаяў хвіліну – адразу ўвайсці ён не адважыўся. «Трэба абазвацца як-небудзь, каб мяне пачулі, можа, тады паклічуць самі», – думаў ён і, каб падаць які-небудзь гук, сціснуў пальцамі нос і смаркануў.

– Хто там? – адразу перарваў сам сябе на няскончаным слове Скуратовіч. – Міхалка, ты?

– Я, – абазваўся Міхалка і, ужо адчуваючы права ўвайсці, рашуча адчыніў дзверы.

– Ты быў у бакоўцы? – збянтэжана запытаў Скуратовіч.

– У бакоўцы.

– Стаяў! – аж гукнуў Скуратовіч.

– Я не адважыўся ўвайсці адразу, – пачаў апраўдвацца Міхалка. Гэта я хацеў папрасіць дзядзьку Сцепуржынскага, каб аддалі мне маю папружку.

– Жаба ты малая, з сваёй папружкай, – з прыкрасцю замармытаў Сцепуржынскі. – Аддам тваю папружку, няхай цябе д’ябал з ёю разам. Чаго ты лезеш, куды цябе не просяць!

– От я табе зараз так дам папружку, што век вечны памятацьмеш яе смак! – абазваўся Скуратовіч. – Гоніць цябе нячыстая сіла ўсюды, каб з цябе выгнала…