Кнут Гамсун - Голад (зборнік)

Чым далей я адыходзіў, тым радасней мне рабілася ад думкі, што я пераадолеў гэтую цяжкую спакусу. Я думаў пра тое, што застаўся сумленным чалавекам, што ў мяне цвёрдая воля, што я – як той зыркі маяк, што ўзвышаецца над каламутным людскім морам, дзе плаваюць рэшткі караблёў, якія пацярпелі крушэнне, і цешыўся з гэтага. Закласці чужую рэч, толькі каб паабедаць, паступацца сумленнем праз кожны кавалак, лаяць сябе, называючы лотрам, саромецца перад самім сабою – не, ніколі! Ніколі! Такая думка не магла прыйсці мне ў галаву па-сур’ёзнаму, яе, можна сказаць, зусім і не было, а за выпадковыя ды мімалётныя думкі чалавека і вінаваціць нельга – асабліва калі нясцерпна баліць галава і ты да смерці стамляешся ўвесь час цягаць з сабою чужую коўдру.

Рана ці позна абавязкова знойдзецца якое-небудзь выйсце! Вось, скажам, гэты гандляр на Грэнланслерэт… я прапанаваў яму свае паслугі лістом, але хіба я абіваў яго парог? Хіба я тэлефанаваў яму з раніцы да вечара і атрымліваў адмовы? Я тады проста не прыйшоў да яго, таму і не ведаю адказу. Магчыма, з гэтага выйдзе што-нішто, магчыма, гэтым разам шчасце ўсміхнецца мне, шчасце часам ходзіць вельмі пакручастымі шляхамі. І я вырашыў пайсці на Грэнланслерэт.

Апошнія турботы неяк мяне выпетрылі: я ледзьве перастаўляў ногі і прыдумляў, што ж мне сказаць гэтаму гандляру. Напэўна, у яго добрая душа: калі ён будзе ў гуморы, то ахвотна дасць мне крону наперад за працу, нават прасіць не давядзецца – у такіх людзей часта бываюць самыя мілыя дзівацтвы.

Я праслізнуў у браму, паслініў пальцы і трохі пацёр імі свае штаны на каленях, каб надаць ім больш прыстойны выгляд, потым засунуў коўдру за скрыню ў цёмным куце, перасек вуліцу і ўвайшоў у невялічкую краму.

Унутры нейкі чалавек клеіў пакеты са старых газет.

– Мне б хацелася бачыць спадара Крысці, – прамовіў я.

– Гэта я, – азваўся ён.

– Вельмі прыемна!

Мяне завуць так і так, я меў гонар лістом прапанаваць яму свае паслугі, і вось хачу даведацца, ці можна мне на што-кольвечы разлічваць?

Ён некалькі разоў паўтарыў маё імя і засмяяўся.

– Вось паглядзіце, як вы абыходзіцеся з лікамі, шаноўны спадар. Вы пазначылі свой ліст тысяча васямсот сорак восьмым годам.

І тут ён на ўсё горла зарагатаў.

– І праўда, гэта не надта добра, – збянтэжана адказаў я. – Я гатовы прызнаць, што быў крыху рассеяным, няўважлівым…

– Мне, няхай будзе вам вядома, патрэбны чалавек, які ніколі не робіць памылак у ліках, – сказаў ён. – А папраўдзе, мне дык шкада: у вас такі выразны почырк, і наогул ваш ліст мне спадабаўся, але ж…

Я пачакаў трохі: мне цяжка было паверыць, што гэта яго апошняе слова.

Ён зноў заняўся сваімі пакетамі.

– Сапраўды, гэта прыкра, вельмі прыкра, але паверце, такое ніколі больш не паўторыцца, бо нельга ж праз нязначную апіску лічыць мяне зусім непрыдатным да працы бухгалтара.

– Я гэтага і не лічу, – адказаў ён. – Але ў тую хвіліну я надаў гэтаму такое значэнне, што адразу ўзяў на працу іншага.

– Гэта значыць, што месца занятае? – спытаўся я.

– Занятае.

– Ах ты Божа ж мой, значыць, нічога ўжо не зробіш!

– Нічога. Мне вельмі шкада, але…

– Бывайце! – сказаў я.

Звярыная лютасць авалодала мною. Я забраў сваю коўдру са схованкі, сціснуў зубы, паляцеў прэч, штурхаючы звычайных людзей на вуліцы і не просячы ў іх прабачэння. Калі ж нейкі спадар спыніўся і зрабіў мне досыць суровую заўвагу, я павярнуў да яго галаву і выгукнуў яму проста ў вуха нейкую бязглуздзіцу, патрос кулакамі перад самым яго носам і пайшоў далей, аслеплены шаленствам, якому быў не ў змозе даць рады. Ён паклікаў паліцыянта, і ў гэтай хвілі мне больш за ўсё захацелася справакаваць з тым паліцыянтам бойку: я наўмысна запаволіў крокі, каб мяне маглі дагнаць, але паліцыянт не з’явіўся. Ці быў ва ўсім гэтым хоць які сэнс, калі ўсе мае самыя гарачыя, самыя рашучыя спробы нешта зрабіць заканчваліся няўдачаю? Чаму я напісаў тое 1848? На што здаўся мне гэты пракляты год? Цяпер я быў такі галодны, што ў мяне кішкі пачыналі маршы граць, пры гэтым мне не даводзілася і спадзявацца, што сёння я здабуду хоць крыху якой ежы. І чым даўжэй я знаходзіўся ў гэткім стане, тым больш я адчуваў сябе вычарпаным і духоўна, і фізічна; усё гэта мацней і мацней схіляла мяне да не надта годных учынкаў. Я хлусіў не міргнуўшы вокам, я не выплаціў беднай жанчыне належнай сумы за кватэру, мне нават прыйшла ў галаву паскудная думка скрасці чужую коўдру – і ў мяне не было аніякага раскаяння, ані каліва сораму. Я пачаў раскладацца знутры, ува мне разрасталася нейкая чорная цвіль. А там, на нябёсах, сядзеў Госпад і не спускаў з мяне вачэй, ён сачыў, каб мая пагібель адбылася паводле ўсіх правілаў – павольна, паступова і няўхільна. Але ў пекле мітусіліся зласлівыя д’яблы: яны проста шалелі ад нецярплівасці, бо я так доўга не здзяйсняў смяротнага граху, за які Бог па справядлівасці зрынуў бы мяне ў пекла…