Аляксей Дудараў: Вечар

Васіль…а ён чарвівы.

Гастрыт(пасля паўзы) . Ага… Ушчэнт сточаны! Во табе і шчасце! Гадоў шэсць мне тады было… І з таго часу… усё напалавіну… (Падняў чарку.) Давай, Васіль…

Васіль. Будзь здароў!

Гастрыт. Ай!

Выпілі.

Ці хаця б жонку маю, нябожчыцу, узяць… Я ж так па ёй сох! Ад кахання плакаў па начах. Ніхто яе так не любіў… А яна… За братам тваім, за Андрэем, бегала…

Васіль. Нядоўга, праўда…

Гастрыт. Што, зноў я вінаваты?! Час быў такі, разумееш, час!!!

Васіль. Я нічога не кажу…

Гастрыт. Ну, забралі Андрэя… Паплакала мая Алёна, паплакала дый пайшла за мяне. Забылася, здаецца, пра ўсё. І вяселле было добрае. І яна вясёлая. Усё добра! Шчасце! Дачакаўся свайго! (Паказаў кукіш.) Во! З маслам, як кажуць! Зноў у мяне гэта палавінка, каб яе агонь спёк! Не, яна ніводнага разу не ўспомніла пра Андрэя. А толькі душой я адчуваў, душой, што клалася яна са мной спаць, як у труну кладуцца. Засне, дык ужо потым абдымае мяне, цалуе, шэпча нешта… Не разумеў, што з бабай робіцца. А яна, аказваецца, яго, Андрэя, у сне бачыла, у сне лашчыла… Перад смерцю прызналася… Сорак гадоў жыла са мной, а па начах яго абдымала! Ведаеш, дзеці, здаецца, на Андрэя падобныя…

Васіль. Што ты пляцеш?

Гастрыт. У старэйшага і нос, і вочы, і чупрына, як у яго… Чарнявы ж… У нашым родзе спакон веку такіх не было…

Васіль. У Алёны бацька цыган быў. Хіба не ведаеш? А Андрэй… Ён жа памёр праз паўгода ў Сібіры…

Гастрыт(нервова) . Ды мае гэта дзеці! Мае! Хіба я не ведаю. Толькі мае і як быццам не мае… Напалову. Зноў на праклятую палову! Зубамі, рукамі вырываў шчасце… Што толькі не рабіў… Усё дарэмна!

Васіль. А што рабіў?

Гастрыт(не адразу) . Усё… рабіў… І вайна гэтак жа прайшла. Людзі галовы клалі, кроў лілі, калекамі вярталіся, а я ў палоне ўсе гады… І во, як бачыш, не ваяваў, а перажыць такое давялося — успомніць страшна!

Васіль. Сам здаўся?

Гастрыт. Што?

Васіль. Я кажу, у палон…

Гастрыт. Сам і не сам… Напалову. Нас пад Віцебскам раскалашмацілі, усю дывізію… Чалавек пяць сабраліся — выйсця шукаем… Вінтоўкі былі, а патронаў — у мяне адзін. І ўсё. Начамі да сваіх выбіраліся… На трэці, здаецца, дзень на немцаў напароліся… Я бабахнуў са сваёй вінтовачкі — і ўсё: няма чым больш ваяваць. І трэба ж было гэтай праклятай кулі ў немца трапіць… Паставілі яны нас — пытаюцца: хто? Маўчым. Яшчэ раз: хто? Маўчым. Афіцэр аўтамат хапае, замком клац-клац… Ну, думаю, капцы! І раптам адзін маленькі, худзенькі заморак з Полацка, што ад кожнага шораху бялеў і заікаўся, выходзіць. Я, кажа, я страляў… Немец яму чаргу ў жывот. А нас у лагер. (Наліў віна, выпіў, паглядзеў на пустую бутэльку.) Мо яшчэ збегаць?

Васіль. Не трэба…

Гастрыт. Чаго тады вылупіўся?

Васіль. Нічога… Тут ужо не напалову атрымліваецца…

Гастрыт. Я не ўсё расказаў. Той бедны хлопец яшчэ варушыўся на крывавым пяску, калі я апрытомнеў. Кінуўся да гэтага афіцэрыка: пан, крычу, пан, не ён гэта… не ён… Што, не верыш?

Васіль. Чаго ж…

Гастрыт. А яны рагаталі… Паскуды! І не паверылі… што я страляў… Во бачыш як? І тут… Хапіла смеласці толькі напалову. І шчасця напалову. Жыць застаўся, да пенсіі дажыў, а той бледны твар хлопца да гэтага часу сніцца… Твар і крывавы пясок… От так во, Васіль… Усё жыццё так… Лёс. Працаваў заўсёды на нейкай пасадзе… Паважаць павінны ўсе былі… У вочы і паважалі, а за вочы… Як мяне ўсе сорак гадоў клікалі?

Васіль. Гастрытам…

Гастрыт. Ага… Нават пад старасць… Ганну во я ўгаварыў замуж выйсці… Згадзілася і… да цябе пайшла жыць! А цяпер во гэты білет… Нашто ён мне? Маладзейшаму б каму-небудзь… Каму пажыць хочацца. Каму трэба. А мне… У хлеў мне на ёй ездзіць, ці што?

Васіль. Дзеці ж ёсць!

Гастрыт(злосна) . Дзеці?! Самі! Самі хай хапаюць сваё шчасце! Дабіваюцца! Ірвуць! Адваёўваюць!

Васіль. Ну, ну… Панятна… Тады давай з'ездзі куды. На мора! Ты ж хацеў на курорт… А чаго? Хоць пад старасць хапанеш на ўсе сто.

Гастрыт(стомлена) . Нічога не будзе! Сплыў мой час. Растрасуся па дарозе… Не-е, гнілымі зубамі арэх не раскусіш.

Васіль(узяў білет, агледзеў яго з усіх бакоў) . Дык кажаш, што не трэба табе гэтыя грошы?

Гастрыт. Іх жа ў мяне няма. Як быццам ёсць, а няма… Як заўсёды. Палова туды — палова сюды.