Borys Tynka - Przewodnik po Odessie

Wróćmy zatem do jednego z dwóch pomników stojących na bulwarze.

Pomnik Puszkinana Primorskim bulwarze stał się trzecim z kolei pomnikiem, odsłoniętym w Odessie po pomniku diuka de Richelieu oraz pomniku kniazia Woroncowa. Pomnik początkowo planowano postawić na placu Teatralnym przed budynkiem opery, jednak później podjęto decyzję o wzniesieniu pomnika na Primorskim bulwarze. Pieniądze na odlanie pomnika zebrano dzięki powszechnej zbiórce.

Pomnik Puszkina przedstawia wylane z brązu popiersie poety, które umieszczono na granitowym piedestale otoczonym czterema fontannami. Pod popiersiem poety znajduje się lutnia symbolizująca poetyckie natchnienie. Na taśmach pod lutnią ukazane są daty politycznej zsyłki poety na południe 1820—1824 oraz napis: "Aleksandrowi Sergiejewiczowi Puszkinowi – mieszkańcy Odessy", mający przypominać fakt, iż pomnik odsłonięto dzięki ofiarności mieszkańców. 6 czerwca każdego roku mieszkańcy Odessy, w dzień urodzin poety, organizują przy pomniku różnego rodzaju wydarzenia artystyczne.

Naprzeciwko wystawy archeologicznej umieszczonej pod widoczną szklaną kopułą, pod numerem 11 na Primorskim bulwarzeznajduje się legendarny hotel "Londyński". Hotel został wybudowany w latach 1826—1828 na podstawie projektu architekta Boffo. Zatrzymywały się w nim takie osobistości, jak Czajkowski, Czechow, Majakowski, Jesienin, Robert Louis Stevenson, Mark Twain, Kiereński, Denikin, Kołczak.

Kamienica numer 9 należała niegdyś do kupca Szydłowskiego, a w późniejszym okresie do kniahini Naryszkiny, która była w owym czasie ulubienicą Aleksandra I. Podczas wojny rosyjsko-tureckiej w 1877 roku przebywał w nim głównodowodzący rosyjską armią, wielki kniaź Nikołaj Nikołajewicz. W jego cześć bulwar zmienił nazwę z Primorskiego na Nikołajewski. Po zakończeniu rewolucji w kamienicy znajdował się dom marynarza, w którym swoje wiersze czytał m. in. rosyjski poeta i dramaturg Władimir Władimirowicz Majakowski. Majakowski był również autorem wielu wierszy, poematów, dramatów, a także scenariusza filmowego. Jeden z zaułków w centrum Odessy został nazwany jego nazwiskiem.

Na niewielkim placu, dzielącym Primorski bulwar, znajduje się pomnik diuka de Richelieu. Diuk de Richelieu był zarządcą miasta w latach 1803—1814. Przyjeżdżając do Odessy diuk de Richelieu zobaczył fatalnie wybudowane domy, szałasy, ziemianki, wojskowe koszary. W krótkim czasie przedstawił on plan rozwoju miasta polegający na zasiedleniu terenu ludźmi, zwiększenia handlu, rozwinięcia nauki i kultury. Zmienił Odessę na duży port handlowy, dzięki niemu powstało wiele ulic, wybudowano sobór, synagogę, katolicki kościół, teatr. W mieście wyrosły przepiękne drzewa, które stoją do dzisiejszego dnia. W 1814 roku powrócił do Francji, gdzie objął stanowisko premiera, które sprawował do śmierci.

Pomnik diuka de Richelieu był pierwszym pomnikiem odsłoniętym w Odessie. Ceremonia odsłonięcia miała miejsce 22 kwietnia 1828 roku. Autorem pomnika jest Iwan Pietrowicz Martos. Pomnik przedstawia odlaną z brązu figurę diuka de Richelieu, trzymającą w lewej ręce dokument o nadaniu Odessie statutu porto-franko, a prawą wyciągniętą w kierunku morza, w zapraszającym geście. Na piedestale znajdują się trzy płaskorzeźby symbolizujące handel, sprawiedliwość i rolnictwo oraz tablica pamiątkowa. W czasie wojny krymskiej w 1854 roku w pomnik trafiła kula, wystrzelona z jednego ze statków angielsko-francuskiej fregaty. Pomnik został delikatnie uszkodzony. Kula została umieszczona w nim na pamiątkę tamtych wydarzeń.

Mieszkańcy Odessy bardzo często żartują sobie, że na pomnik diuka należy patrzeć ze znajdującego się w pobliżu drugiego luka. Chodzi oczywiście o luk kanalizacyjny. Spróbuj, proszę. Jak uważnie się przyjrzysz z tej perspektywy, to dokument, który diuk trzyma w lewej ręce, przypomina z daleka pewną pikantną część męskiego ciała. Ach, Odessa…

Czas na słynne na cały świat odeskie schody. Schody Potiomkinowskieto jedna z głównych atrakcji Odessy i pomnik architektury początku XIX wieku. Łączą one centrum miasta z morskim dworcem. Odessa zawsze znajdowała się powyżej poziomu morza i zejście na przystań było strome. Z czasem zastąpiono zwykłą ścieżkę drewnianymi schodami. Powstanie schodów było wynikiem zabudowy Odessy. Projekt włoskiego architekta Franciszka Boffo pojawił się w 1825 roku, a w 1841 roku zostały one udostępnione mieszkańcom. Światową sławę schody uzyskały po wejściu na ekrany filmu "Pancernik Potiomkin" Siergieja Michajłowicza Eisensteina, opowiadającego o wydarzeniach, które zaszły w Odessie w 1905 roku. W filmie przedstawiona została charakterystyczna scena, w której wojska carskie stojąc na odeskich schodach strzelają do niewinnych cywili, dokonując na nich krwawą masakrę. Dzięki tej scenie, po premierze filmu w 1926 roku, schody otrzymały oficjalną nazwę Potiomkinowskie, a film uznano za jedno z arcydzieł kina światowego. Wcześniej schody nazywano Portowymi, Bulwarnymi, Woroncowskimi, Gigantycznymi. Juliusz Machulski w swoim filmie «Deja vu» w sposób mistrzowski sparodiował scenę z filmu "Pancernik Potiomkin".

Schody składają się ze 192 stopni, choć początkowo było ich 200. Osiem z nich zlikwidowano w trakcie przebudowy ulicy Primorskiej. Szerokość schodów na górze wynosi 13,4 metra, natomiast na dole 21,7 metra, choć patrząc z góry wydaje się, że ich szerokość jest jednakowa.

Wzdłuż schodów biegnie charakterystyczna kolejka szynowa. Jej historia sięga początków XX wieku. 8 czerwca 1902 roku miało miejsce jej otwarcie. Każdy z dwóch wagoników mógł pomieścić 35 osób. Funikularfunkcjonował z małymi przerwami do połowy lat sześćdziesiątych XX wieku. Po kilkuletniej przerwie na wymianę wagoników oraz remont pawilonów, kolejkę ponownie otwarto w kwietniu 1970 roku. Brak doświadczenia w obsłudze oraz trudności w zdobyciu części zamiennych doprowadziły do tego, że kolejka przez jakiś czas funkcjonowała tylko w jedną stronę, a w 1997 roku wagoniki całkowicie przestały pracować. Podjęto decyzję o ponownym remoncie kolejki, jednak dopiero 2 września 2005 roku nastąpiło uroczyste jej uruchomienie.

Po prawej stronie schodów znajduje się park Stambulski, natomiast po lewej park Grecki.

Park "Stambulski"został założony w XIX wieku, jednak z upływem lat uległ zniszczeniu. Dopiero w 2003 roku miejskie władze podjęły decyzję o jego odnowieniu.

Park "Grecki"również odnowiono i uroczyście oddano do użytku mieszkańców i turystów 2 września 2018 roku.