Сяргей Пясецкі - Каханак Вялікай Мядзведзіцы

Адхінуўшы заслону змроку на паграніччы, мы ўбачылі б акул граніцы: сялян, якія з абрэзамі, карабінамі, рэвальверамі, сякерамі, віламі і каламі ў руках цікуюць здабычу. Часам убачылі б і дыверсійную банду ў складзе дзесятка ці некалькіх дзесяткаў людзей, узброеных рэвальверамі, карабінамі, гранатамі, а зрэдку і кулямётамі. Убачылі б мы і канакрадаў, што пераводзяць коней з Саветаў у Польшчу і з Польшчы ў Саветы. Нарэшце мы б убачылі нязвыклую постаць… чалавека, які самотна перамервае пагранічча і пераходзіць мяжу… Найчасцей ідзе самымі небяспечнымі дарогамі. Крочыць з рэвальверамі ў руках, з гранатамі за пасам, з кінжалам на баку. Гэта шпіён… Стары, загартаваны, цудам ацалелы ў дзесятках сутычках, рашучы, нібы д’ябал, да шаленства смелы пірат граніцы. Перамытнікі і стражнікі, агенты ўсіх падраздзяленняў выведкі і контрвыведкі, сяляне — усе баяцца яго… Злавіць перамытніка — запаветная мара! Але ўзбіцца на такую сатану — найстрашнейшая справа! Убачылі б і шмат іншых цікавых рэчаў… Пра некаторыя з іх раскажу далей на працягу маёй аповесці.

Я ад нейкага часу моцна пасябраваў з Петрусём Філосафам. Гэта малады хлапец, гадоў 19-ці. Мае такія незвычайныя вочы: уважлівыя і спакойныя. Ніколі не заўважыў, каб Пятрусь піў гарэлку або гуляў з хлопцамі ў мястэчку. Безумоўна, і ён піў, аднак рабіў гэта адно каб «пагрэцца» або для «гумару», але не для забавы. He жартаваў. Амаль заўсёды маўчаў і не прымаў удзелу ў агульных размовах. Калі ж яго пра штосьці пыталіся, адказваў паважна, ёмка. Заўважыў, што нават у дарогу бярэ з сабой кніжкі, якія, як толькі меў час, чытаў. Каля яго заўсёды трымаўся Юлік Вар’ят, і яны пра нешта размаўлялі. Ад хлопцаў я чуў, што Пятрусь адукаваны і што ён асеў на паграніччы ў 1920 годзе, калі пад час наступу Чырвонай Арміі на Варшаву згубіў бацьку і маці. Разам з Юлікам Вар’ятам жыў ён у аднаго эмігранта — Мужаньскага, які танна і добра рамантаваў гадзіннікі і якога лічылі дзіваком.

Як пачалося маё сяброўства з Петрусём Філосафам, раскажу больш падрабязна. Я ўжо прыгадваў, як Юзік Трафіда паказаў на небе сем зорак, што некалькі разоў дапамаглі мне адшукаць дарогу з-за граніцы. Вельмі прыцягвалі яны мяне, і калі на небе не было хмар, глядзеў туды, і мне было так весела, нібыта глядзеў у вочы самаму лепшаму прыяцелю. Затое, калі неба засцілі хмары, мяне адольваў смутак.

Аднойчы ў прыгожую ціхую ноч, калі неба іскрылася зоркамі, я звярнуўся да Ванькі Бальшавіка, які, абапёршыся на кінутую ў траву ношку, адпачываў непадалёку ад мяне. Дакладна паказаў яму тыя сем зорак. Калі ён нарэшце ўцяміў, пра якія зоркі кажу, дык запытаў:

— Ну, бачу іх… I што з таго?

— Што яны нагадваюць табе сваім выглядам?

Гледзячы прыжмуранымі вачыма ў неба, Бальшавік доўга маўчаў. Пасля надзьмуў вусны і вымавіў:

— Гуся… Тлустага гусака з доўгай шыяй…

Гэта мяне абразіла. Раптам убачыў, што ён мае вушы, якія брыдка тырчаць, доўгі сіні нос, тоўстыя вусны, і што ён… дурань… Адчуў нават фізічна агіду. Болей з ім не размаўляў.

Іншым разам задаў гэтае пытанне Фэльку Марудзе. Ён доўга не мог зарыентавацца, пра якія зоркі пытаюся. Калі ж урэшце зразумеў, дык адказаў:

— А… бачу… Гэтую каструлю!..

Ён мяне раззлаваў. Яму заўсёды ў думках толькі каструлі з ежай. Урэшце, чаго пытацца пра зоркі ў людзей, якія ніколі не глядзяць на неба і за гарэлкай і жратвой нічога іншага не бачаць!

Доўга наважваўся запытацца пра гэтыя зоркі ў Петруся Філосафа, які імпанаваў мне сваім выглядам і разважлівасцю. Аднаго разу надарылася добрая магчымасць, і я звярнуўся да яго з гэтым пытаннем.

Пятрусь умомант зразумеў мяне і адказаў:

— Гэтыя зоркі маюць агульную назву. Назву сузор’я. Называюцца Вялікі Воз.

— Вялікі Воз? — радасна паўтарыў я.

— Так. Ёсць яшчэ адна назва, лацінская: Ursa Major.

— Гэтага я не разумею.

— Яно азначае: Вялікая Мядзведзіца… I гэта праўдзівая назва сузор’я.

— Вялікая Мядзведзіца! Вялікая Мядзведзіца! Як вучоныя людзі маглі даць ёй такую цудоўную назву!.. Вялікая Мядзведзіца! — паўтараў я з захапленнем.

— Пан цікавіцца зоркамі? — запытаўся Пятрусь. — Магу пазычыць кніжку па касмаграфіі. Там пан прачытае шмат чаго цікавага пра зоркі.

— He… He трэба, — адказаў я. — Мяне зацікавілі толькі гэтыя зоркі.

Ад таго выпадку я пасябраваў з Петрусём Філосафам і яго неадлучным кампаньёнам, Юлікам Вар’ятам.

Мы сядзім на мяліне ў стадоле Бамбіны. Ужо папалуднавалі. Ежа разагрэла, а гарэлка ўзбудзіла. Курылі папяросы. Нечакана адгукаецца Юлік Вар’ят і з захапленнем у голасе кажа: