Jenő Rejtő - Kiuj interŝanĝis vivon

— Kompreneble vi atendos la ekscititan ribelon en Singapuro, en Bombajo! Kaj la malpli gravajn koloniulojn, kiuj ne povos forvojaĝi, la kolportistojn kaj la laborantajn kuracistojn murdos la indiĝenoj, kiujn vi pelis en ribelon por fiaskigi la gubernatoron!

— Ni ne diskutas kun virinoj — diris Farlane ĝentile.

Nun okazis neatendita afero. Lindsay ekstaris, kvankam li venis kun tiu intenco, ke li intervenos en nenion. Nun tamen li devis paroli. Li devis!

— Karaj sinjoroj, mi multe ĉevalrajdis dum la pasintaj tagoj kaj mi ĉirkaŭrigardis iomete. Mi konstatis ekzemple, ke sur kelkaj plantejoj oni komencas intermiksi en komunaj barakoj la ĉinajn kuliojn kun la malajoj. Kvankam vi scias bone, ke ili ne povas elteni unu la alian. Sur la plantejoj de Haynes kaj Larsen, mi aŭdis tiel, ke oni volas foveturigi ĉiujn virinojn, kiuj ne havas kontrakton. Inter aliaj la edzinojn de la kulioj. Kvankam la kulioj ne povas vivi tiel. Ankaŭ tion mi aŭdis, ke oni dungus malpli multe da laboristoj sur tro grandaj terenoj, kion tiuj homoj ne eltenos longe. Vi jam do esence preparis la ribelon. Mi nur tial diras ĝin, ĉar vi ne diskutas kun virinoj. Sed nun estas nenio pri kio diskuti. Se okazos ribelo ie, mi publikigos tiujn indikojn en pluraj gravaj eŭropaj ĵurnaloj.

En la subita silento Van Dongen salte leviĝis de sur sia loko kaj ruĝiĝinte, ambaŭmane frapadis la tablon.

— Se estas vere, kion Lindsay diris, tiam vi ĉiuj estos enkarcerigitaj!

La rigardo de Nora mirante radiis al John. La kolosa Larsen regajnis sian voĉon la unua kaj kriis blanka kiel neĝo.

— Tiu laktobuŝulo mensogis per ĉiuj siaj vortoj.

Oni tute ne vidis la pugnon de John. Kvazaŭ fulmo, tiel rapide ĝi moviĝis tra la aero, io krakis kaj la grandega korpo falis dorsen, kiel trafito de apopleksio, tra la tablo, poste li sterniĝis sur la planko inter granda bruo kaj krakado. La okuloj de John ĉirkaŭrigardis kun malvarm, flava ekrigardo, li ridetis strange kaj ektremetis liaj nazloboj. Li demandis tre mallaŭte:

— Ĉu iu havas la saman opinion de la ĵus parolinto?

La ĵus parolinto kuŝis ĉe la piedo de la verŝ-stablo kun rompita makzelo kaj kun krevetinta kranio. Lian opinion, almenaŭ laŭte, la sinjoroj ne akceptis.

— Se vi volas batalon, estu batalo. Venu, Van Dongen!

Oni eĉ tiam staris konsternite kaj mute, kiam John, Nora kaj la nederlandano forlasi la klubon.

— Bone, Lindsay, vi, ŝajnas, tamen ne falis malproksimen de via arbo — diris Van Dongen. — Pardonu min, sed mi nun tuj devas iri al la guberniejo. Zounds! Kiel fortajn pugnojn vi havas…

Kion parolis Van Dongen ĉe la gubernatoro, tio ne diskoniĝis, sed vespere kaporalo vizitis Lindsay-on, kunportante sigelitan leteron, en kiu lia ekscelenco grafo Sighoffen invitas John-on por aŭdienco sekvan tagon, en la palacon de la guberniejo. John enpoŝigis la leteron, poste li venigis Morland-on.

— Aŭskultu min, Morland! Vi ŝtelis kaj trompis evidente ĉi tie, dum jaroj vi bankrotigis vian mastro kun granda fervoro. Mi ne enkarcerigos vin, sed tuj iru, kaj se mi ankoraŭ nur foje ekvidos vin sur la tereno de la bieno, sen ĉiu plua demando mi batos vin per skurĝo, ĝis vi kripliĝos dum via tuta vivo. Ŝanĝo de l’ front! For!

Morland foriris senvortre.

Nenio tralikiĝis el tio, kion la gubernatoro parolis kun John dum la aŭdienco, sed sekvan tagon en ĉiu ĵurnalo aperis anonco pri tio, ke lia ekscelenco nomumis Arturon Lindsay referento pri industriaj aferoj, li komisiis lin per la kontrolo de ĉiu plantejo en Javo, kaj li devigis lin konstati, ĉu oni ne sabotas la administraciajn institutojn per tiaj rimedoj, kiuj elĉerpas la kriteriojn de la kontraŭŝtataj krimoj. Kontraŭ tiuj plantejposedantoj oni komencas kriminalan proceson, kaj iliaj bienoj estos submetitaj al ŝtata kontrolo.

Duonhoron post la apero de la ĵurnaloj pafo knalis el malantaŭ mimozheĝo, kaj la korkoĉapelo de John falis sur la asfalton truita…

Kiuj de antaŭ ĉiu avideco de la vivo submetinte sian atenton al la saĝa volo, fuĝas al la sankta enigmo de la umbiliko de Budho per siaj pensoj, tiuj forgesas la morton.

Kies koro kaj cerbo ne dependas de la vivo, kaj li ne timas la forpason, ties animo ne vagados al pluaj ekzistadoj.

Tiu homo ne suferas kaj ne ĝojas, ĉar li scias, ke ĝojo aŭ sufero same estas la trompa, malsaneca, feliĉa satato de la konscio de la vivo. Li atendas pecience, ke finiĝus sia ekzisto, espereble la lasta, kaj li nur iras, iras por serĉis la dagoba-ojn unu post la alia, sub kiuj oni gardas po unu peceton de la disportitaj kaj dividitaj je kavrdek mil partoj de la surteraj restaĵoj de Budho.

Kiam iu rezignis ĉion, li trovis la Ĉion.

Tiu homon post la plenumiĝinta kaj lasta ekzistado atendas la Nirvano.

La Perfekta Iluminiĝinto instruis tiel, sub la sankta Bo-arbo en la proksimo de Gaya…

***

Unu monaton li ne vidis la vizaĝon de Vo-Min-Ha. Li pensis pri tio, kiam li revenis el Phnom Penh, kun sia kompanio, kies nombro reduktiĝis je triono, kie ili subpremis la ribelon de la tribo khmer. Nun jam li sciis tre bone, ke li estas forta homo. Ekstere li aspektis eĉ pli magra, sed la tenaco de la animo kaj la korpo unuiĝis en li nepereigebla, ŝtala volo. La natraireblaj marĉoj de la lagoj Tonlé-sap, la mortaj fetoroj kaj vapor-dikaj, varmegaj nebuloj faras mortiga la regionon de Kamboĝo. Dum marŝado nur simple tie kaj ĉi tie falis iu el la vico mortinta. Eble lia koro ŝimiĝis, aŭ putriĝis lia sango pro tiu kadavrogusta tero. Poste atako kontraŭ la vilaĝoj de la khmer-oj, konsistantaj el surfostaj domaĉoj! Ili okupis ĉiun kabanon de la kampong-oj post aparta proksimbatalo, ili devis mortigi ĉiun loĝanton per bajoneto aŭ per kolbo, de sur ĉiu arbo kaj el rokegfendo venenitaj sagoj kaj bone celitaj ardez-gruzelpecoj flugis fare de nevideblaj manoj kaj tiuj mortigis la soldatojn. Sed kiam la superakvego de la lagoj Tonlé-sap kunportis la mortigan ŝlimon al la regiono de la malsupra Mekongo, ĝi kundrivis la lastajn, karbiĝintaj fostojn, la senmastrajn potojn kaj ankaŭ la frakasitajn indiĝenajn korpojn de la forbruliĝintaj vilaĝoj. Kiam la akvonivelo malleviĝis, jam nur la geografoj povintus trovi sub la virga, senlima ŝlimotavolo la restaĵojn de la khmer-aj triboj, vivantaj kaj evoluantaj ankoraŭ antaŭ du monatoj.

La reduktiĝinta armeo marŝis reen al Sajgono. La direktomontrilo estis la sovaĝa Mekongo, torentanta inter krutaj, kolosaj, kalkŝtonaj montofendegoj. La terenon de la marŝado formis la fantaste kolora, densa, sufoke vapora praarbro, abundkreskanta el la putranta tero. Kaj kiam de akvofalo al akvofalo, de katarakto al katarakto fluas la rivero, poste diboĉante, muĝante, en multcent metraj kanjonoj ĝi torentas plu per akraj turniĝoj, la soldatoj sentis tiel, ke la Megongo tute ne estas rivero, sed fulmotondrante ridanta diablo, kiu kondukas ilin en la senfundan profundon de la infero. Ili ĉiuj, senescepte, suferis je disenterio. La tagajn mortintoj ili simple ĵetis de sur la rando de la altplataĵo, en la Hadeson de la profundege muĝanta Mekongo.

…Poste, ĝi kvazaŭ estus plensatiĝinta kaj preparanta sin al siesto, malrapide, trankvile, en pli vasta fluejo ampleksis Mekongo kaj antaŭ Sajgono kiel paca, navigebla riverego glitas tra la urbo malpure kaj olee, kun enĵetitaj rubaĵoj kaj sordidaĵoj…

Arturo Lindsay staris en la regiment-kontoro.

— Post kvin jara servo la militestraro eksigas vin. Laŭ vi deziro ni povas transporti vin en vian patrujon, aŭ en tiun urbon, kie vi dungiĝis al la legio antaŭ kvin jaroj. Kien vi deziras iri?

— Nenien. Mi restos ĉi tie.

— Ĉu en tiu ĉi infero?

— Jes, en tiu ĉi intero, mon commandent!

La kapitano miris, poste li transdonis la militabsolvon kaj la objektojn, deponigitajn dum la dungiĝo: la legitimilon de la legiano Brisac, metitan en trivitan, ledan dokumentujon, la pasporton de John Lindsay, liajn diversajn oficialajn paperojn. Li ricevis kvitancon pri sia lasta soldo kaj deponejan asignilon, por ricevi en la kazerna deponejo post la kvin jara soldatservo de John Brisac la grandaniman donacon de la militestraro: “Clemenceau”-on. La sola beninda ordono de la granda politikisto en sia vivo estis: doni tute novan civilan vestaĵon al ĉiu eksiĝanta, kolonia soldato. Tiun aĉan, krude teksitan, drelikan kompleton da vestaĵo oni nomas Clemenceau. Per tio elĉerpiĝis fine la grandanimeco de la ŝtato.