Уладзімір Караткевіч: Вячэрнія ветразі

Гэты час быў нядобры, вельмі нядобры,
На людзей палявалі вучоныя псы,
На зямлі беларускай ад Оршы да Кобрына
Дзень і ноч, дзень і ноч палалі лясы.
У адказ аўтаматы з-за хвой стралялі,
І ад жыта дымная хмара плыла.
Дзеці ў пушчах начных спакойна гулялі
І пужліва сціхалі на вулках сяла.

А на выспе залечвалі цяжкія раны,
Гадавалі дзяцей, рыхтавалі паход
І чакалі, чакалі трох партызанаў,
Што ніколі не прыйдуць з далёкіх балот.
І аднойчы над мрэючымі барамі,
Над абшарамі вострых балотных траў
У бясхмарным небе з'явілася "рама",
І Янук зразумеў, што канец настаў.
Зараўла артылерыя - з недалётам.
Сітнягамі папоўз удушлівы дым.
З громам падала сталь на кілім балота
І рабіла новыя вокны ў ім.
У новых вокнах з чорнай вады гарачай,
Што бурліла газам з апошніх сіл,
У цёмнай бронзе лускі, што сонца не бачыла,
Выплывалі аглушаныя карасі.
У гадзюк халоднае падала сэрца,
Як імчаў над імі свідруючы жах.
Вадзяныя курачкі беглі ад смерці
На сваіх зялёных, доўгіх нагах.
Хто, чаму іх карае - не разумелі
І хавалі галовы свае пад крыло.

Цішыня раптоўна ўпала знямелая.
Не ўзялі гарматы бясконцых балот.
Перад вечарам проста над галавою,
Ў ціхім небе, дзе цьмянае сонца вісіць,
Над трывожнай, закуранай дымам дрыгвою
"Фоке-вульфы" натужліва сталі басіць.
Вымпел кінулі ў цемры з апошнім налётам,
І зямля скаланулася ў чорнай журбе.
"Заўтра мы вас змяшаем з брудам балота.
Вайсрутэнія, здайся.
Канец табе".
Ян сказаў:
"Нам трэба хутчэй збірацца.
Выспа будзе пустою ў ранішні час.
Нас тры тысячы. Хочам мы жыць і змагацца.
Мы прарвёмся. Ёсць іншая сцежка ў нас".
Людзі хутка збіраліся. Над галавою
Дуб, расколаты бомбай, тужліва рыпеў.
Восем вёрст ім трэба прайсці дрыгвою.
Летам ноч карацей, чым гівала спеў.
Шлях адзін: па пояс у твані зялёнай.
Асака рэжа твар, як лязом мяча,
Па баках уздыхае дрыгва бяздонная.
Нават дзеці маўчаць. Нават дзеці маўчаць.
І дрыгва падпірае пад самыя грудзі,
Калі трапіцца нейкі дурны раўчук.
Са сцяжынкі сарваўшыся, тонуць людзі
І маўчаць, каб вораг іх не пачуў.
"Не ўзыходзь, Венера, над ціхімі рэкамі,
Над спакойнай цемрай балот начных.
Будзь кахання зоркаю, як спрадвеку,
А не зоркай смерці для дзетак тваіх.
Бач, ідуць яны ў золкім начным тумане
І нясуць на руках праз цемру і дым
Ўсіх дзяцей, што народжаны цёплым каханнем
Пад адвечным, пяшчотным святлом тваім.
Не ўзышла. О любая, дзякуй ад сэрца.
Вось і суша, цвёрдая, як асфальт.
Мы дайшлі, мы пазбеглі ганьбы і смерці".
- Хальт!
Прагна слухаюць. Ціша. Глухая. Дзікая...
Вартавы адганяў баязлівасць і сон.
Дзякуй шчырае, што папярэдзіў крыкам,
А іначай нарваліся б на заслон.
І ўпалі людзі на глебу ўзрытую,
Па глыбокім яры, па хмызах густых
З лесавым, адвечным, звярыным спрытам
Папаўзлі, як яшчаркі, праз пасты.
Над адхонамі вогнішчы зырка палаюць...
Чутна мова... Смех цішыню скалануў...
А яны адзін па адным прапаўзаюць,
Пасадзіўшы маўклівых дзяцей на спіну.
Цішыня заснула ў галінах сасонак,
Цішыня разлілася па берагах.
І раптоўна заплакаў Янаў дзіцёнак:
- Куга! Куга!
Ён крычаў, ён скардзіўся горка на голад,
Бо пустыя грудзі ў маці былі.
Вусны маці зводзіў пранізлівы холад,
І яны калыханку вялі і вялі.
А дзіцёнак крычыць прарэзліва, тонка.
І зайшлося сэрца у многіх людзей.
І Карповіч сказаў: "Дай мне сына, жонка".
І прыціснуў пад курткаю да грудзей.
Ён заціснуў рот неразумнаму сыну,
Ён далонню гладзіў дрыжачы задок:
"Памаўчы, памаўчы, памаўчы хвіліну,
А пасля крычы колькі хочаш, сынок".
Вартавы прытаптаў недакурак абцасам
І спытаў трывожна: "Ты чуеш плач?
Што такое, Курт, не ведаеш часам?"
А другі адказаў: "Der Uru - пугач".
Пяць хвілін стаялі яны над адхонам.
Панавалі ў лесе маўчанне і сон.
Дзякуй богу, маўчыць, ён маўчыць, дзіцёнак.
Дзякуй богу, спакойны, спакойны ён.
А калі адышліся прэч вартавыя, -
Стала чутна, як сэрца ў грудзях звініць.
Папаўзлі... І ўздыхнулі нетры лясныя.
І у тыле нямецкія згаслі агні.
І адкрыўся бор, вясёлы, шырокі,
У карчах, ручаінах, мяккіх імхах.
Ян ішоў наперадзе цвёрдым крокам.
Сын ціхутка ляжаў у яго на руках.
Бацька сеў з малым пад сухою бярозай
І яго з суровай пяшчотай абняў...
З дрэў спадала раса, як дзявочыя слёзы,
Высыхаючы з першай усмешкаю дня.
Калі нехта прынёс яму лусту хлеба,
Ян адсунуў хлеб і сказаў:
"Забяры
Адыдзі, яму нічога не трэба...
Надта... доўгай была... хвіліна ў яры..."
І канец.
Да бацькі вярнуліся сілы.
Два гады ён з атрадам па пушчах кружыў...
На зямлі стала болей адной магілай.
На зямлі засталіся тры тысячы жыць.