Туфан Миңнуллин - Пьесалар / Пьесы

Бәхтияр. Синнән уздырып булмады. Әнә хәзер дә кара халыкны агартырга йөрисең. Әй, хыялый бәндә! Дөньясы – төннексез кара мунча. Мичендә нәҗес яна, идәннәре пычрак. Ишеген җен-пәриләр каравыллый. Ә син ләүкә астына намазлык җәяргә җыенасың.

Теләчев. Ни сөйлисең син, Бәхтияр?

Бәхтияр. Шуны сөйлим, авылыңа кайт та мужиклардан алган сәдакаңа шөкрана кылып яшә. Яисә минем мәдрәсәмдә хәлфә бул.

Теләчев. Нинди мәдрәсә?

Бәхтияр. Җен-пәриләргә «Иман шарты» укытырга ниятлим. Тик әлегә хәлфәләр җитешми.

Теләчев. Сүзләреңнең кинаясенә төшенмим.

Бәхтияр. Үзем дә төшенмим, Әбүбәкер мулла. Кулым зиһенемнән алда йөри. Мәгълүм булсын, мин син белгән шәкерт түгел.

Теләчев. Ничек «түгел»?

– Балаларым ач, хатыным ач.

Бәхтияр. Бар, юлыңда бул, мулла. Дога кылганда минем исемне дә телгә ал. Тик ясин чыгарга ашыкма.

Теләчев. Туктале, Бәхтияр…

Бәхтияр. Бәхтияр исеме бу якларда куркыныч, Әбүбәкер, кычкырып әйтмә. Зыяны үзеңә тияр.

Теләчев. Йа Алла, аптырашта калдырдың ласа.

Бәхтияр. Шулай, Әбүбәкер мулла, шәриктәш. Кеше берне уйлый, дөнья аны икенче төрле итә.

– Балаларым ач, хатыным ач.

Бәхтияр (теләнче янына килеп, ачу белән). Син нәрсә һаман бер сүз тукылдыйсың?

– Ач булгач нишләтим.

Бәхтияр. Үз тамагың тукмы?

– Үзем дә ач. Каян алыйм?! Җирем юк, ясак сорыйлар.

Бәхтияр. Син бирмә.

– Бирмәс идең дә – кыйныйлар.

Бәхтияр. Кыйнатма. Сиңа берне суксалар, син икене сук.

– Әстәгъфирулла. (Чигенеп утыра.)

Бәхтияр (Теләчевкә). Мулла, бармы тиенең, бир шуңа, тамагы тыгылсын.

Теләчев. Алар базарда күп булыр, Бәхтияр, барысына да тиен җиткереп булмас.

Бәхтияр. Миңа әҗәткә бир, бер очрашканда түләрмен.

Теләчев. Йа Алла, дөнья тулы хәерче. (Чапан кесәсеннән акча алып теләнчегә бирә.)

– Аллаһы Тәгалә вә…

Бәхтияр (теләнчегә). Бар, хатыныңны, балаларыңны ашат. (Теләнче киткәч.) Үкенмә, Әбүбәкер мулла, син шулар өчен мәдрәсә ачарга җыенасың түгелме соң?

Теләчев. Әллә нишләгәнсең син, Бәхтияр.

Бәхтияр. Үзең әйттең, дөньясы тулы хәерче, дидең. Сөенерлек ни сәбәп бар. Яңа патша чыккан, ди, ниндидер манифис язган, ди, ишеткәнең юкмы? Син мулла кеше, андый нәрсәләр сезгә тиз җитә.

Әбүбәкер. Юк сүз ул, юк сүз. Дөрес түгел, хак түгел. Кемдер язып тараткан. Ялган манифис.

Бәхтияр. Укыганың бармы?

Әбүбәкер. Авылга кемдер алып кайткан иде. Әби патшага каршы котырткан гөнаһлы сүзләр. Таларга, үтерергә кушкан.

Бәхтияр. Кемне таларга, кемне үтерергә?

Василий. Подайте, подайте, Христа ради, подайте!

Бәхтияр. Бир шуңарга бер тиен, колак төбендә акырмасын.

Теләчев. Ни сөйлисең, Бәхтияр, урыска хәер бирергә…

Бәхтияр. Урысның тамагы юкмыни?

Теләчев. Юк, юк. Үз мөселманыбызга бирдем, урыска урыс бирсен, гөнаһлы итмә.

Бәхтияр (Василийга). Подожди. (Як-ягына карана да үтеп баручы яхшы гына киенгән бер кешене күреп, аның каршысына чыга.) Әссәламегаләйкем, бай.

– Вәгаләйкемәссәлам. Кем дип әйтим, танымыйм.

Бәхтияр. Күрешеп танышыйк. (Байның кулын тотып кыса, бай кычкырып куя.) Әкрен. Бусы баласы, мичтә ята анасы. Янчыгыңда күпме акча бар?

– Әстәгъфирулла…

Бәхтияр. «Әстәгъфирулла» сы соңыннан. Янчыгыңда күпме акча бар? Әллә телең йоттыңмы?

– Бер тиен юк.

Бәхтияр. Синдә булмагач, кемдә булсын! Чыгар!

Бай калтырана-калтырана янчык чыгарып Бәхтиярга суза. Бәхтияр янчыкны ачып акча ала да янчыкны байга кайтарып бирә.

Ике тиен генә алдым, җирдәш, үпкәләмә. Үземә түгел. Юлларың хәерле булсын, базарың уңсын. Тавышыңны базарда чыгарма, өеңә кайткач туйганчы кычкырырсың. Базарда кычкырсаң, өеңдә кычкыра алмассың. Сау бул.

Бай карана-карана чыгып китә. Бәхтияр Василий янына килеп тиенне бирә.

Бери!.. Уходи…

Василий акчаны алмый торгач.

Ал!

Василий акчаны алып, Бәхтиярга карый-карый, бер читкә авыша да Бәхтиярны күзәтә.

Теләчев (тәмам аптырап төшкән). Нишләвең бу синең, Бәхтияр?! Йа Алла, йа Алла… (Чигенә-чигенә чыгып китә.)

Бәхтияр янына Василий килә.

Василий. Син кем?

Бәхтияр. Кемлегемдә ни эшең бар, юлыңда бул.

Шулчак мәйданга бер кешегә ияреп зур гына төркем чыга. Алдан килүченең кулында кәгазь.

– Укы, кычкырып укы.

Алдан килүче туктап кала.

– Җәмәгать, укый белмим. «Манифис» дип язылганын көчкә таныдым.

– Кем укый белә.

– Бир монда!

Төркем янына Бәхтияр килә. Алдан килүченең кулыннан кәгазьне тартып ала.

– Нишлисең?

Бәхтияр. Кычкырма. (Кәгазьгә күз йөртеп чыга.)

– Укый белсәң, кычкырып укы.

– Туктагыз инде, өелмәгез.