Туфан Миңнуллин - Пьесалар / Пьесы

Мостаев. Лашманчының хәле билгеле. Кулыннан – балта, җилкәсеннән бүрәнә төшми.

Бәхтияр. Кая барсаң – шунда зар, хәл сорасаң – уфтану… Алабуга моннан ерактамы, кардәшләр?

Мостаев. Утыз чакрым чамасы.

– Нәрсә син монда килеп төпченәсең?! Юлыңда бул!

– Син, Шәрифҗан, эт кебек өреп кенә торасың.

– Ачуны китермәсеннәр. Йөрәкне тырнамасыннар. Мосафир икән, юлларында булсыннар.

Бәхтияр. Мин сиңа тимәдем бит, кардәш.

– Тиеп кара, йә, тиеп кара. Кырам, бетерәм! (Балтасын алып, алан буйлап чабып йөри.) Кырам, бетерәм!

Мостаев. Шәрифҗан!.. Шәрифҗан, ташла балтаңны!

Пугачёвтан башкалар барысы да урыннарыннан торалар. Бәхтияр Шәрифҗанга каршы бара.

– Барма, харап итә… Ул акылын җуйган.

Бәхтияр Шәрифҗан янына барып, балтаны тартып ала да читкә ыргыта. Шәрифҗан үкереп елап чыгып йөгерә.

Мостаев. Әйдәгез, үзен үзе харап итмәсен.

Лашманчылар Шәрифҗан артыннан чыгып китәләр. Бәхтияр учак янына килә.

Пугачёв. Кыю кеше икәнсең. Күрешергә кулыңны суз.

Бәхтияр. Син кем?

Пугачёв. Синең кебек үк юлаучы.

Бәхтияр. Юлың кая?

Пугачёв. Оренбург ягына. Синең?

Бәхтияр. Кунгур өязенә. Бу якларга ничек килеп чыктың? Белгәнемчә, Ырынбур еракта.

Пугачёв. Казан каласында читлектә идем – читлекләре тар булды. Шундый иркен дөнья барында тар читлеккә бөркет ничек сыйсын. Тау бөркете кыя эзли, дала бөркете даласына оча. Син дә читлектәнме?

Бәхтияр. Миңа дигән читлек ясалмаган.

Пугачёв. Бу заманда читлек ясау авыр эш түгел. Барып эләккәнеңне сизми дә калырсың. Күреп торам, безнең язмышлар уртак.

Бәхтияр. Каян беләсең?

Пугачёв. Ишетеп тордың – балта күтәргән кеше әйтте – дөньясы тулы мосафир, кая барып бәрелергә белмичә адашып йөриләр, диде.

Бәхтияр. Мин адашмадым. Мин эзлим.

Пугачёв. Нәрсә эзлисең?

Бәхтияр. Хаклык.

Пугачёв. Таптыңмы соң?

Бәхтияр. Юк.

Пугачёв. Юк. Эзләп табылмый ул хаклык. Хаклыкны эзләмиләр, туган. Хаклыкны тартып алырга кирәк.

Бәхтияр. Кемнән?

Пугачёв. Кем урлаган – шуңардан. Ишеткәнең юкмыни, халык нәрсә сөйли. Пётр Өченче дигән патша исән, дип сөйли. Үлгәненә ун ел – халык ышанмый. Екатерина патша Пётр Өченче дигән патшаны үтертмәкче булган, ди. Кара халыкны яклаганы өчен. Пётр Өченче качып котылган, ди. Яңадан тәхетен даулый, ди. Бәлки, хаклыкны, безнең бәхетебезне Екатерина патша урлагандыр? Урлагандыр да боярларга саткандыр?

Бәхтияр. Син әкәмәт кеше булып чыктың.

Пугачёв. Кайда гына, кайларда гына булмадым мин, нужаларның ниндиләрен генә күрмәдем. Өстем ялангач, тамагым ач булды, төрмәләрдә күпме көн үткәрдем. Бер Ходаем үзе генә белә. Моның чиге-ахыры булырга тиеш. Бөтен Россиядә мескен кара халык рәнҗетелә, талана. Кая барсаң – шунда зар, хәл сорасаң – уфтану. Чиге булырга тиеш… Барасыңмы минем белән?

Бәхтияр. Кая?

Пугачёв. Миңа кыю юлдаш кирәк. Син татармы?

Бәхтияр. Татар.

Пугачёв. Оренбург ягында татарлар күп.

Бәхтияр. Туган ягымны сагындым.

Пугачёв. Хуш, алайса, миңа вакыт. Юлым озын. Хаклыкны эзләмиләр, туган, тартып алалар. Аның өчен бөркет йөрәкле булырга кирәк. Мәрхәмәтле Алла бөркетне очар өчен яраткан, аның урыны кояш астында. Бөркеткә очар өчен үз даласы кирәк. Очар-очар да кунар әле ул. Сау бул, егет. Күрешергә кулыңны суз.

Күрешәләр.

Исемең кем?

Бәхтияр. Бәхтияр Канкай углы.

Пугачёв. Хуш, Бәхтияр Канкай углы. (Китә.)

Бәхтияр. Исемеңне әйтмәдең!

Җавап урынына хатын-кызның әче итеп кычкырган тавышы ишетелә. Аланга Нурсолтан йөгереп керә. Аның артыннан Ханбик чыга. Ханбиккә Мортаза ияргән. Ханбик Нурсолтанга ташлана, Нурсолтан, җирдә яткан күсәкне күтәреп, аңа кизәнә.

Нурсолтан. Килмә!

Көтелмәгән бу хәлдән Ханбик чигенеп куя.

Ханбик. Йа Хода. Ни кылана бу мәхлук? Азма, явыз, яман булыр! Мортаза! Тот тизрәк!

Нурсолтан. Китегез! (Күсәкне күтәргән килеш чигенә.)

Ханбик. Кыланма, бәндә баласы! Мортаза, ал күсәген!

Мортаза. Ташла күсәгеңне, Нурсолтан!

Нурсолтан чигенүен дәвам итә. Ләкин урман эченә кереп китәргә өлгерми, абынып егыла. Ханбик аның өстенә ташлана, кызны тукмарга тотына.

Нурсолтан (тарткалаша, җан ачысы белән кычкыра). Җибәрегез!.. Җибәрегез!..

Ханбик. Оятсыз мәхлук!.. Тот кулыннан, Мортаза, сөйрә!

Мортаза. Әйдә, Нурсолтан!

Кыйналган Нурсолтанны ике кулыннан сөйрәп алып китә башлыйлар. Шулчак аларның каршына Бәхтияр килеп баса.

Бәхтияр. Әссәламегаләйкем! Ни кыланасыз, кардәшләр?!

Ханбик. Син кем?!

Бәхтияр. Иң элгәре биргән сәламемне ал.

Ханбик. Кит юлдан!