Ніл Гілевіч - I чую я голас... - выбраныя вершы, 1954-2008

А мая мне дарога —
Белай стужкай у полі,
А па ўзбоччы дарогі —
Толькі шызы палын.

1973, 1986

Сыдзе імпэт, і былое
Моцы не стане ў радку —
Буду лавіць у сіло я
Сумных сініц у садку.

Кажуць, зашмат развялося
Іх на сядзібе ў мяне,
Ды — не чутно весялосці,
Радасці ў іх гамане.

Буду садзіць іх у клеткі,
Буду насіць на базар.
Гэй, беларускія дзеткі,
Ці не для вас мой тавар?

Не канарэйкі, вядома,
Не папугаі, а ўсё ж —
Будзе вам песенька дома,
І — задарма, ні за грош.

Ну, а як знойдзецца скептык —
Скажа, нібыта няўзнак:
«Можа, тавар i не з кепскіх —
Не экзатычны, аднак!»

Так адкажу я: «Васпане!
Як не зыначыцца час —
Гэтая птушачка стане
Найэкзатычнай у нас...»

1986

Ах, насланнё! Каторы раз у сне
Я ад агіды жуткай скаланаюся:
Абдаючы сцюдзёнаю слюнявасцю,
Кратовы лапы грэбаюць па мне!

Дзве куцапалыя (чамусьці дзве,
А не чатыры), пальцамі-абрубкамі
З завостранымі кіпцюрамі цупкімі,
Па шыі грэбаюць, па галаве...

Адкуль і што за немарач найшла?
Ніводнага ж крата ў жыцці не знішчыў я
І не стаўляў прылады паляўнічыя
Каля яго падземнага жытла.

Хоць ён псаваў і сад і агарод —
Я помсты не ўчыняў за гэта ворыва.
«Такой бяды, казаў. Нашкодзіў здорава,
Ды што рабіць? На тое ён i крот!..»

Так, не чапаў брыдоты я... Але
Спаткаўшы дзе — заўсёды моцна гідзіўся.
Ці не праз гэта ім i зненавідзеўся?
Цямрэц не любіць тых, што на святле.

І вось — дайшло ну проста да бяды:
Каторы год у сне я скаланаюся
Ад лап крата, што грэбае з нянавісцю...
Хто рады дасць? Хто збавіць ад брыды?

1986

І ты, брат, хораша сказаў,
І ты, брат, хораша!
Так кожны з вас за сэрца ўзяў —
Аж стала горача.

І ты шануеш, вызнаеш
Мараль вячыстую,
І ты руку ёй падаеш
Заўсёды чыстую.

І ты ні ў чым не вінават
Перад Радзімаю,
І ты клянешся ёю, брат,
Адной-адзінаю.

Вы пра сябе сказалі тут
Так шмат прыўкраснага,
Што я... канаю ад пакут
Сумлення ўласнага.

І мне няўсцерп сядзець між вас,
У рай прызначаных.
Мне б захлынуцца ў самы раз
Слязьмі гарачымі.

1987

Пры нагодзе ў нас аб лесе
Гэтак гаварылася:
«А мае — як не ўпяклося,
Дык і не ўварылася!..»

Вось і ты ўжо гэту з болем
Паўтараеш прыказку,
Хоць у сэрцы ёсць даволі
І агню, і прысаку.

Днём і ноччу, рана — позна,
Думкі цяжка рояцца:
Як ад немасці пагрознай
Песня абароніцца?

Як сабою ёй застацца,
Калі скрозь урвіцелі,
Ёй на здзек, у ранг мастацтва
Хрып завозны ўзвысілі?

Ім над імпартныя рытмы
Добра, лёгка скачацца,
Ну, а ты? Сядзіш паніклы?
Смейся — раз не плачацца!

Ахрышчоны ліхалеццем,
Выраслы з нішчымніцы,
Можа стацца, што не мецьмеш
I такой магчымасці.

Ах, цябе не толькі слёзы —
Смех таксама выракся?
Сапраўды: як не ўпяклося,
Дык i не ўварылася!..

1987

Хаджу па чужыне, гляджу на людцоў,
На іхняе з Богам вітанне —
І зноў працінаюся болем, i зноў
Душу мне свідруе пытанне:

Як доўга яшчэ будзе ў нас у вачах
І ў кожным штрыху чалавечым —
Наш, пройдзены намі, пакутлівы шлях,
Наш сум па няспраўджаным нечым?

1989

На судзілішчы тым,
Што ўчынілі сляпцы,
Быў і голас зусім не сляпога,
А таго, што даваў
На кургане-капцы
Клятву імем братэрства святога.

Ён найлепей з усіх
Знаў у той грамадзе:
У адным вінаваты «падсудны»,
Што ніколі,
Ні разу,
Ні ў чым і нідзе
Не прадаў свой народ шматпакутны.

І застрэў
У «падсуднага» ў горле камяк,
Варухнуліся здрадліва губы
І адно прашапталі —
Нячутна, няўзнак:
«Як жа гэта ты, братачка любы?..»

«Вось дзе наша пагібель,
Халопы-рабы,
Па-за гэтым прычын не шукайце», —
Так ён суддзям сказаў
I ўцямнеў ад журбы,
Як над свежай магілаю маці.