Васіль Зуёнак - Маўчанне травы - Паэма лёсу

У паперах Савелій,
Сілівей між людзей —
Саўка ў дурні не цэліў:
Праляжаў цэлы дзень.
Як зваліўся на печы
Падчарэўкам уніз,
Дык азваўся пад вечар:
«Што я вам — сацаліст?!» —
І на дзверы камусьці
Памахаў кулаком,
Пры нішчымнай капусце
Сеў на покуць крадком.
«Чорт іх знае, прыкмецяць,
Што ва здравіі я —
І пайшло ўсё на вецер:
Гаспадарка, сям'я.
Абагуляць, як бачыш,
І курэй, і дзяцей...
Дзякуй, здохла хоць кляча —
Ёй цяпер там лацвей.
Ад бясоння і думак
Галава не баліць.
Ні заяў тых, ні тлуму —
Спіць, як пані, ды спіць.
Во дзе жызня! Маліна...
І канца не відаць...» —
Зноў на печ вокам кінуў
І пачаў пазяхаць.
Ды якраз тут знячэўку
Шусь Яўсей на парог:
— Ах, ядры тваю дзеўку,
А казалі ж, ты здох!..
— Што «казалі, казалі» —
Дух во ледзьве ліпіць,
Бы трыбух завязалі:
Ані есці, ні піць...
Глянуў Ёха на міску:
— Гэта ўсё ад нуды.
Пэўна, смерць твая блізка
Валачэ невады.
А шкада: не паспееш
Абагуліцца, брат,—
Як сыпнуў Сілівею
Вуголля пад зад...
I падсыпаў яшчэ раз:
— Ты тут з печы не чуў —
Лосік з міліцанерам
Вунь дае кулаччу:
І Сямён — па этапе,
І гняздо ўсё за ім.
Дзіўна: ты як не трапіў
З дэзерцірствам сваім?..—
От жа гад, нібы шашаль,
Точыць Саўку нутро
І смяецца праз кашаль:
— Мы вас мігам сатром!
Як узвіўся тут з лавы
Саўка ў бой на той суд:
— А ў мяне вось заява!
Я назад аднясу!—
За абраз — хапцам-лапцам —
А паперы няма.
Плюнуў Ёха і лапцем
Перакрэсліў: «Турма».
Глянуў са спачуваннем —
І за дзверы гайда,
Нават на развітанне
Pукі не падаў...
Нібы тая папера,
Саўка сам белы стаў:
Зноў за богам праверыў,
У дзяцей распытаў.
Жонку з прызбы паклікаў:
Шук-ды-пошук — дарма...
Пашумеў для прыліку —
А паперы няма.
Што рабіў бы тут Саўка,
Каб не жончын падказ:
— Ты, нібыта заяўку,
Пеўня здай у калгас.
Скокні ціхенька зараз
Ды ў той хлеў падпусці.
Заўтра Лосік прыжарыць —
З парога хрысці:
«Я таксама ў агуле:
Певень — знаеш — мой дзе?!»
…Збегаў Саўка...
Паснулі,
Як у добрых людзей.

Дзе бярозы світанне —
Між нябёс і зямлі —
Тры крыжы развітання
Над Узбор'ем плылі.
Першы —
значыў для Сёмкі
Шлях далей і далей.
Крыж другі —
сталлю звонкай
Аціхаў між балей.
Ну a трэці —
як грымнуў
У калгасным хляве:
Што там сонцавы гімны,
Калі певень жыве!
Крыллем молада шастаў,
Ладзіў зычны свой бас —
I пад спеў той гарласты
Прачынаўся калгас.

7
Касьба

— Hу, я ж яго, нягодніка, падсмажу! —
Аж холад браў раённага дарадцу.—
Не для таго сюды я ўпаўнаважан,
Каб хлапчуком за старшынёй ганяцца!
Калі ўжо ты кіраўніком прызначан,
Дык на пасту трымайся, каля пульта.
Тым болей — час цяпер такі гарачы!..
У зводку — знай — куды паставіць нуль той?
Ці ў вас «нуль цэлых»
ці ў вас «нуль дзесятых»?
Пад кіпцікам усё ў маленькай коскі:
Пасунь яе направа — і дахаты!
I сто працэнтаў! I спраўляй дакоскі!
А тут яшчэ і гонар, і пашана.
«Вось гэта ўпаўнаважаны!» — сказалі б.
Скакаў дарадца па куп'і імшаным,
Ляцелі скараходамі сандалі.
І ад разваг салодкіх астывала
І бралася мітрэнга на запоры,
Што зводку ўраз не вывернуў з правала,
Бо не застаў віноўніка ў канторы.

А старшыня тым часам, забарсаўшы
Яшчэ з начы адмочаныя лапці,
Замест прамоў на рукі папляваўшы,
Сваю касу мянташкаю крылаціў.
Каб лётала ў руках, нібы пушынка,
І пяткавала і наском галіла
У кожнага: хто мацаваўся шынкай
І хто нішчымнай бульбай клікаў сілу.
З касой — яно фацэція такая:
Калі не ў лад мянташкаю памажаш,
Дык самаго пад корань падсякае —
За дзень прыб'ешся і ў пракосе ляжаш.
Ты на яе не насядай мядзведзем —
Не дугі гнеш, каб жыліцца ўсім целам:
На касаўі далёка не заедзеш —
Касу тачы, каб брала і хацела!
А перад гэтым адкляпаць на бабцы
Яе прыладзь, каб лопавак на джала —
На валасок ляза — праз хапцам-лапцам
З-пад малатка твайго не наскакала...

Той надвячорак ходзіць пагалоскай,
Што ў лузе свята будзе на дасвецці:
Сталёвы звон вяселіцца над вёскай
I ластавак лякае з-пад павецяў.
Паслухаеш — і нібы ўсе суседзі
Раскажуць — цераз хаты і парканы,
Хто заўтра з чым на сенажаць паедзе,
З якой абновай у пракосы стануць.
Вунь Сілівею і шасцёркі хопіць,
Якім — заядлы: ён мятроўку клепе,
А там — акосак б'е Яўсееў хлопец:
Адзін пруток, а джгае — нельга лепей!
Нібы знаёмцаў даўніх павітанні,
З канца ў канец — над вёскай перазвоны.
I раптам нетутэйшым сакатаннем
Ускочыў нехта ў гутарку з разгону.
Усе, як па камандзе, пазмаўкалі,
У сто пытанняў цішыня трубіла.
І толькі «Хто такая?», «Хто такая?»
Гугнявіў дзесьці малаток-дзяўбіла.
Нібы з сяла далёкага нявестка —
Людзям нязвычна і самой няёмка —
Не ў меру бойка і злякана-рэзка
Наўспешкі гаманіла незнаёмка.
Ды ўжо і тут лавіліся на вуха
Адзнакі чысціні і загартоўкі.
Адкуль жа ты ўзялася, сакатуха?
Па голасу — дык пэўна што літоўка.
Зрэдчас такія з Вільні дападалі —
Каму Абром, а хто і сам прывозіў:
Як быццам не старэлі — і з гадамі
Яшчэ ямчэй рабіліся ў пракосе.
Каса ўжо дык каса!.. Ды годзе слухаць!
Дазнаем заўтра, што там за літоўка:
Пабачым у рабоце маладуху —
Вось там няхай усё і скажа толкам.
І зноўку малаткі загаманілі,
Бо ўжо расой запахла ў агародзе
І ноч паціху развінае крылле,—
А выспацца перад касьбой не шкодзіць!..