Васіль Зуёнак - Маўчанне травы - Паэма лёсу

А з вяселля раненька
Заіграла сонейка,
У чыстых росах памылася,
У густых лозах сушылася.
Заіграла весела
Ды над нашай песняю,
Ды над вашай ніваю,
Каб была ўрадлівая,
Ды над вашай доляю,
Каб цвіла шчаслівая!
Ах, сонца, сонца світальнае,
Ах, чарачка развітальная...

Выйшла з хаты песня на сяло:
«А дадому, госцейкі, дадому...»
І хоць ногі не туды вяло —
Галасы яшчэ не зналі стомы.

...Паваліў на мяжу,
А што потым — не скажу...
...За траву, траву
Трымалася,
А трава, трава
Ірвалася...

За лясамі ранак прамянеў,
Залачаў у аблачыннай гронцы...

I было далека да мяне,
Як далека мне да зор і сонца...

5
Дзяльба

Усё ва Ўзбор’і з веку ў век
Было не без прычыны.
Вось я: пануры чалавек,—
Чаму? З якога чыну?
А скажам проста: у карчму
Мяне ў той час прынеслі,
Калі ўжо там вясёлы чмур
Не заляцаўся з песняй.
Бо што карчма без карчмара,
Без дудкі і басэтлі?
Як той кажух без каўняра,
Як лапсардак без петляў…
Як без кілішка бубнаў гром
Альбо Абром
без пейсаў…
Які Абром? Ды наш Абром!..
Вось тут, брат і засмейся…
Была карчма, гула карчма —
Гаротніцкая ўцеха —
Аддаў Абром ледзь не дарма
І ў служачыя з’ехаў.
Такі ўжо наваліўся час —
Штодня з бядой мяжуеш:
«Ці абагульвайся ў калгас,
Ці спішам, як буржуя».
Павохкаў ціхенька Абром,
Пачухаў з тыдзень грыву,
Адсек усё, як тапаром:
«Жыві, Васіль, шчаслівы!»
Дзябёлы дым стаяў стырчма,
Агонь патэльню сватаў.
Была карчма, гула карчма,
А стала нашай хатай…
Вось так: з пялёнак — і ў карчму!
Ды трэба ж — запазніўся…
Відаць, і хмуры я таму,
Таму і занудзіўся…
Яшчэ ж, магчыма, і таму
Характар невясёлы,
Што маці несла, бы ў турму,
I галасіла ўголас:
«I несвянцоная ж яна,
Вядзьмарская харчэўня,
I чэрці жэняцца сп'яна
Ў ёй да трэціх пеўняў...»
A ў бацькі — смутку ні сляда,
Смяецца: «Дзякуй богу,
Што блаславення ён не даў
На дальнюю дарогу...»
А хто быў — ён? Відаць, не бог,
А свой вясковец — Лосік,
Што Васіля перасцярог:
— Глядзі, каб не прыйшлося...
Надзелы — тры, а двор адзін:
Кулацкія размахі.
Яшчэ раз я кажу: «Глядзі!
Тут і Сібірам пахне».
— Дык едакоў жа — тры сям'і,
Дзяцей вунь — печ забіта.
А гэта ж, брат, не салаўі,
Не будуць песняй сыты.
— Ты пра дзяцей нам не талкуй —
Стругаць і мы не жмоты.
Затое ў поле талаку
Выводзіш на работу.
Не-е, тры браты яшчэ не факт.
Зямелькі ж — мнагавата.
Яй-богу, на сібірскі тракт
Глядзіць твая ўжо хата.
— Ну й прычапіўся. Як асцё...
Тры жонкі ж — не падробка.
— Раз з аднаго гаршка ясцё —
Адна сям'я. І кропка.
— Няўжо ж яно, калі дабром,
Кулацтва ў той пасудзе?
— Мяркуй як хочаш. Грымне гром —
Хрысціцца позна будзе.
— Ды што ты мне надзеў аброць
I цягнеш, нібы гіцаль.
Сам падзялюся. Не супроць.
У шыю не ганіце,
А вось што з раю вы паслы,
Дык дай аб тым разважыць.
Падумаць дай. Няўжо вузлы
Мы самі не развяжам?

А як дзяліцца?.. З братам брат
Даўно вялі гаворку:
Яно як гуртам — дык і лад
І ў добры час, і ў горкі.
Ці то падчэпіць недарод,
Ці град здратуе ніву,
А пуставаць не будзе рот,
Хоць не густое мліва.
Спарней усё-ткі збажына,
Калі ў адным засеку.
І сала брус, і здарына —
Не толькі як на лекі.
І малако: аж з трох кароў
Ды ўсё ў адну дайніцу,—
Не так ужо каб будзь здароў,
А дзецям ёсць напіцца.
І падсмятаніць блін які,
І маслам хлеб памазаць...
«Не-е,— гаманілі і жанкі,—
Усё ж выгодней разам...»
Хоць трое ix было ў двары —
Ніхто грызні не бачыў.
А гэта, як ні гавары,
Таксама нешта значыць!
Жылі наўздзіў — душа ў душу —
Нявесткі маладыя.
Адно ўзнімалі гвалт і шум
Назольнікі малыя.
Ды што паробіш: цесната,
Зімой жа — асабліва,
А хіба ўсадзіш па кутах
Анёлаў дураслівых?
Вось і гарэзуюць яны
I хлопцаў падбіваюць:
«Калі ўжо ты надзеў штаны,
Дык хай і клопат маюць!..»
Гарцуй, бузуй!.. Аднак, глядзі,
І меру знай, мой браце:
Ты ж тут пакуль што не адзін
Пан-распіхан у хаце.
Угрэе цётка трапкачом,
То жаліцца не мерся:
Не стрэпе маці калачом —
Тут схопіш і паверсе.
Усё агулам, заадно —
Ні спрэчкі і ні звады.
І слёз ніколі не відно:
Жывуць нявесткі ладам.
A ўдарыць прыпар — заўсягды
Працуецца прыспорней:
Адна прыгледзіць тры гнязды —
Наварыць і накорміць.
I ў полі лад, і ў печы лад:
Серп не гуляў,
і віўся
Вясёлы дым — снядання брат...
Васіль і той дзівіўся:
«Звычайна ў сем'ях на дзяльбу
Штурхаюць маладзіцы,
А тут — адно табе дзяўбуць:
«Навошта нам дзяліцца?»