Наталья Арсеньева - Пад сінім небам

Хто там так плача, хто там галосіць,
помачы ў поўначы чорнай ня ўпросіць?
Сыплюць тужлівае рэха лагчынай
сіні сасоньнік, рудая ляшчына,
рэжучы ў сэрцы барозны зыркія.
Пошчаку ўтроп — вусьціш цягнецца з кіем.
Стане за кустам, прыложыць да вуха
з кіпцямі пальцы… Пашэпча штось глуха
й зноўку брыдзе…
А той, нехта, галосіць,
нешта нясьцішна у поўначы просіць…

Высака плавае месяц халодны.
Поўня…
ў балоце за полем бясплодным
сіта чаротаў ледзь цэдзіць густое
срэбра вады. Там, у цёмным настоі,
мые лазьняк каўтуністыя косы,
сьцелюць туманы палотны ускосам,
рукі выцягваюць з хвалі, аж чорнай,
зморы — карчы, плесьню шэрую горнуць…
Вусьцішна, глуха ўначы над балотам:
шоргаюць целаў тычыньнем чароты,
шастаюць суха трысьціны над тоняй,
сочачы зьнічкі у небных сутонях.
Часам, апоўначы як засынае
ўсё, і нат зоры ў багне патанаюць,
з твані балотніца ціха выходзіць…
Выйдзе, устане й на чорнай калодзе
кідае, сее пялёсткі лілеі,
сее й варожыць, варожыць і сее…
Вочы балотніцы сьвецяцца трухляй
жутла-зялёнай, засьвецяцца — й зжухнуць,
косы — вагню зелянкавага хваля,
цішкам даткнешся — і пальцы апаляць,
ноч ані сівер іх зьзянь не астудзіць,
белае цела, сьцюдзёныя грудзі.
Кіне іх ветру на пешчы, на гулі,
жабія ногі ў багіньні затуліць, —
плача балотніца, плача-галосіць,
помачы ў змрочнае поўначы просіць.
Толькі ж няможна ёй дацца, даць веры:
знадзіць, урокшы, на ўлоньне — у нерат,
косамі спутае, шыю ахопіць,
гледзячы ў вочы, задушыць, утопіць.
Будзе тапіць пакрысе, цаль па цалі —
ўзьніме, занурыць, узьніме — і ў хвалі!
Будзе тапіць і сьмяяцца ці плакаць,
можа, з уцехі, а мо, зь пералякаў:
«Ой, бяда мая, бяда горкая
ўсьцяж ня збудзецца, сэрцам торкае.
На нядолю маю, на няшчасьцейка
загубілі мяне вочы, ластаўку,
загубілі, зь бядою сасваталі
бровы цёмныя ды крылатыя.
Зь імі соладзі не найрвала я,
загубіла адно душу шчырую.
Дзе ж спачну цяпер, нестрывалая,
ой, нямашака мне нідзе выраю!
Мела любага… Зь ім хадзілі мы
ў сутань сьцежкамі неастылымі.
Ой, любіла яго я, ой, песьціла,
а ён… зьнік, не сказаўшыся, дзесьцейка…
Кон дзявоцкі мой, бяда горкая
ўсьцяж ня збудзецца, сэрцам торкае!
Не магла я жыць, не адна ж была,
хай адна, адна насупроць сяла:
не дзяды, нат малеча ўсьміхалася,
як я вулкай ішла, калыхалася,
як у сьпёку пад сьвіткай ваўнянаю
я хавала ад іх несхаванае…
Аж дадзела мне доля бяз сонейка,
ночкай рынула я у прадоньнейка.
Цяжка, важка мне на жвірастым дне,
не суцішыў скон сэрца горкага,
тужыць, сьніць усьцяж неба з зоркамі.
Падыдзі ж сюды, я сама ў багне,
прытулі, сагрэй, абдымі мяне!
Цалаваць цябе буду, сокала,
ажно дзень закрасуе навокала!»

Плача балотніца, плача, галосіць,
гора таму, каго грэшная ўпросіць:
п’яўкам ды чорным раком для спажывы
згіне навечна ў чаротах шасьцівых…
Хтось мо паплача, прыстоіць ля весьніц,
гляне удалеч, ухопіцца песьні…
Можа, нат прыйдзе удзень пад балота,
мо перагорне чаротаў уплёты,
стане, загляне сюдою, тудою,
нізка прыгнецца над цёмнай вадою…

Ды, дзень па дні, —
і забудзецца згубы.
Што ж, як адзін дзесь і згубіцца любы?

Гулка грымелі ў бары тапары,
гул не сьціхаў ад зары да зары.
Падалі зь енкам пакутным сасонкі,
стан выгінаючы тонкі і гонкі.
Дзесьці ў гушчары на днішчы лагчыны
ў жаху няўсьцішным дрыжэлі асіны,
сьмягнуў маліньнік на лядах, і сох
шэры, карчамі развораны мох…

Плакаў чарот, па бары, над балотам,
грагаў крумкач-гарладзёр пералётам,
шэрыя совы начы не чакалі,
вухкалі скрозь, што ім бор высякалі.
А у гушчары, прысеўшы на пнішча,
плакаў сутоньнямі дзед-лесунішча.
Плакаў стары, абціраючы вочы,
сьлёзы буйныя сплывалі равочкам
з твару ў кары й лішаёх сіваватых,
зьзялі расою на вусах калматых.

Плакаў лясун, што лясы высякалі,
роў, ажно рэха гуло па-над галяй
бору, віхурай валосьсі сівыя
ўзьняўшы, за хвоі чапляў баравыя,
блытаў-ірваў у вяршалінаў гольлі,
зоры зьмятаючы зь небнае столі.

У доўгай кашулі, русалкамі тканай
з лыкаў лазовых і сьцёблаў трысьцяных,
падперазаны паўзкой дзеразою,
хвояй тхнучы ды грыбамі з вузою,
тупаў лясун, уздыхаючы глуха,
раз — занямелы, слабы ад сукрухі,
раз — равучы, як той тур крутарогі,
топча урочышчы ў злосьці й разлогі.
Гуд ідзе борам… Пужлівыя совы
ў дуплах сьляпыя хаваюць галовы,
моўчкі зайцы касавурацца ў страху,
хмарай зрываюцца чорнаю птахі…
Людзі, пачуўшы зьнячэўку грымоты
зь яснага неба, жагнаюцца ўпотай,
пацеры шэпчуць,
а сіверкі вечар
першае жоўтае лісьце камечыць,
круціць віры зь яго, кружыць, калыша
ў жухлай, нямой, насьцярожанай цішы,
чуйна двары углядаюцца ў змрок,
спаць і ня слухаць складаюць зарок…