Алесь Гарун - Матчын дар

I ціхай задумы заслона зыйшла
З спакойнага твару, і хмарка найшла,
З блакітненькіх вочак, што зь неба прынёс,
Скаціліся сьлёзкі — дзьве пэрлінкі сьлёз.
Аб чым яно плача? аб райскіх садох?
Аб кветках праменных? анельскіх сьпявох?
Аб чыстасьці, яснасьці, сьвятасьці душ?
Тварца маястатнасьці? Дзеткі, чаму ж?
Аб чым ты заплакала? Мне у адказ
Скаціліся новых дзьве пэрлінкі ўраз.

Як радзіла маці мяне ў цёмну ночку,
Дык дала скрыпіцу: «На, іграй, сыночку!
Грай сабе на шчасьце, грай на добру долю,
Грай на век даўгуткі, грай на вольну волю».
Помню, дзіцянёткам з тугой я ня знаўся,
Жыў, як тая птушка, граў і забаўляўся;
Дзень мне быў спакойны, ўночы сон бязгрэшны,
А цяпер застаўся я навек няўцешны.
Ой, чаму ж, матуля, жыцьце-скрыпку дала,
Як іх шанаваці дый не навучала?
Гэта ж падзівіся — я адкрыцца мушу,
Што сапсуў скрыпіцу, што згубіў я душу.
Здаўна, сівакрыла, шчасьця я ня маю,
Долі я ня бачу, радасьці ня знаю.
Граю, праўда! граю… А на сэрцы важка,
А у сэрцы больна, аж трываці цяжка.
Тыя не прыходзяць песьні-весялушкі,
Як пяе зямліца, як шчабечуць птушкі.
Жаль з нудой заплачуць, глуха як зайграю…
Маю я скрыпіцу, а душы — ня маю!

Сэрца, спаць хачу я, спаць!
Заўтра рана ўстаць мне, ўстаць.
Вочы сьлепіць сон мне, сон,
Ў вуха шэпча ён мне, ён:
— Не журыся, палажыся, адпачні,
Мардаваньне, сумаваньне адгані.

— Заўтра зрана, сьвет ня сьвет,
Выйдзеш з хаты з гэтай, з гэтт,
Стаць на працу мусіш, стаць,
Здаць прыгоны мусіш, здаць.
Не мардуйся, не крапуйся, адпачні,
Думаваньне, сумаваньне адгані!

Рыбка, спаць хачу я, спаць!

Зноў я прыходжу у часе зьмярканьня
Складаю Літаньне, нясу Табе даньне
Ад сэрца свайго, Адзінота;
Можа, раней, як яшчэ не радзіўся,
Табе быў адданы, Табе прысудзіўся;
Крулева мая, Адзінота;
Можа быць, маці, калі спавівала
І ночы ня спала, над люлькай сьпявала,
Аддала Табе, Адзінота;
Меў я ад родных пяшчоты — упады,
Мне мамка-галубка і ўсе былі рады,
А Ты — над усіх, Адзінота;
Ты надавала мне брэдняў у садочку
Ля хаткі радзімай, ў вішнёвым куточку,
Дзіцяці яшчэ, Адзінота;
Ласка Твая, што ўсяго навучыўся,
Ў жыцьцё, і ў людзей, і ў Цябе улюбіўся,
І воля Твая, Адзінота;
Сьмерцю сваёю — ці наглаю згіну,
Ніколі Цябе я ужо не пакіну, —
Ня здолеці мне, Адзінота.
Часам Табе пасылаю праклёны,
Зубоў скрыгітаньне, уразаў мільёны
Ўладаньню Твайму, Адзінота;
І дух непакоры, руіны, паўстаньні
Над ўсе пераможны, кідае ў расстаньне,
Абы ад Цябе, Адзінота;
Потым прыходжу пануры, пахілы,
Хачу падзівіцца на вобраз Твой мілы,
Пякнейшы за ўсё, Адзінота!
Ты ж, як матуля, прытуліш і прымеш,
Ашушкаеш ласкай і тугу сунімеш,
І зноў я з Табой, Адзінота!
Гэтак, нявольны ніколі сабою,
Прыходзіў сягоньня па спрэчцы з Табою
Ў пакоры. Прымі, Адзінота!

Сьпіць душа, і розум сьпіць,
Смачна, без трывогі,
Піць і есьці, есьць і піць —
Клопат ўвесь нямногі.

Лёгка так. Ня маеш дум…
Ў прочках гдзесь маркота…
Боль прайшоў, уняўся сум, —
Спаць адно ахвота.

Сьпіць душа… і розум сьпіць!
Часам нехта ўзбудзіць,
Нібы ўстыдзіць, нібы кпіць,
Нібы крышку судзіць:

«Сорам, брат…» А далей слоў
Я праз сон ня чую.
Зьнікне голас, ціха зноў…
Ў ясны дзень — начую.

Скажы, братухна, калі параньне?
Калі сьвітаці пачнець у нас?
Прамчыцца ночка, і сонца ўстане,
I дасьць вясельле, і дасьць пакрас?

Скажы, братухна, калі прачнуся
Ад тэй навалы, ад тэй жуды
І зь ветрам буйным гуляць пушчуся
На сьвет, на людзі ці хоць куды?

А можа, браце, і сонца ўстала?
I льець праменьні на лес, стэпы?
Ды так глыбока душа запала,
Што я нявістны, што я сьляпы?

У гэту ноч мне няўмоч —
Няма сілы чакаць і маліцца…
Каб я ўмеў, каб я сьмеў
Узьляцець, паляцець ці разьбіцца!
Як сакол, як арол,
Я падняўся б высока страшэньне,
Я б узяў, я б украў
І сабе і усім адпушчэньне.
Калі ж не, калі б мне
Адпушчэньня на небе ня далі,
Я б маліў, я б прасіў,
Каб і крыльлі мае паламалі.
І тады, наўсягды
Папрашчаўшыся б зь небам, зямлёю,
З гарыні, з вышыні
Паляцеў бы за сьмерцю сваёю.
Але ж не, то ня мне
От такая вялікая доля:
Узьляцець-паляцець
Ці упасьці разьбітым на попе.
Не пры нас сьвяты час
Вызваленьня людскога настане,
Мо’ празь век чалавек
Да вялікага жыцьця устане.
Безь бяды, без жуды
Будзе жыць-панаваць, весяліцца;
А для нас — цяжкі час —
I чакаць, і цярпець, і маліцца…