Алесь Гарун - Матчын дар

Цярпліва зносіць ён нявыгады жыцьця:
Няхай яго часамі злаюць ліха,
Хай сьвішча страшны біч, — пакорліва і ціха
Ідзе разораю. Кіруе ім дзіця.

Жыві ж спакойна, вол, хадзі ў сваім ярме,
Цягай плугі і лій свой пот на пана,
Хаця ня ведаеш, якая рэч пашана.
Нашто яна табе? Сьляпому добра ў цьме,
Лягчэй ісьці яму дарогаю жабрачай…

A ты — жывёлаў цар? Ці ж ты жывеш іначай?!

— Муляр, слухай! Што кладзеш ты?
— Дол сьмяротны, бачыш, — склеп.
От, як скончу ўсё дарэшты,
Буду мець рубель на хлеб.
— Слухай, муляр: пакідай ты
Сьмерці сховы мураваць —
Хай ня знаць іх! Уставай ты,
Пойдзем жыцьце будаваць.
Бачыш: людзі, як бяздомкі,
Ходзяць скрозь бяз ўласных хат?
Я работнік спрытны, ёмкі,
Пойдзем, муляр, пойдзем, брат!
Возьмем кельні, малаточкі,
Дзьве рыдлёўкі, вінкель, шнур,
Гукнем: «Людзі, галубочкі!
Хто ахвочы класьці мур?
Мур вялікі, вольнай волі,
Мур высокі да нябёс,
Мур братэрсгва, роўнай долі,
Мур для радасьці бязь сьлёз?»
От, убачыш, прыйдуць людзі
На ўспамогу ў грамадзе;
Кожан цэглу класьці будзе…
От дзе праца загудзе!
Сьцены зробім чыста, гладка,
Як з крышталю, столь, як шкло,
Скажуць людзі: «Вось дык хатка!
Роўнай ў сьвеце не было!»
Будзем есьці ў гэнай хаце
Смачны, чысты, пульхны хлеб.
Пойдзем, муляр, пойдзем, браце,
Хай другі канчае склеп!

Дзе дадуць — зраблю пазыку
I найму сабе музыку, —
Дудара зь яго дудою,
Каб іграў ён моцна ёю.
«Грайка, грай! я засьпяваю,
Што цяпер на сэрцы маю…»
І дудар ужо іграе,
Маё сэрца так сьпявае:
«Прападзі, мая жуда,
Ўсё, што церпіць небарак,
Ўсе нястаткі ды бяда, —
Я счарнеў, глядзі, і так,
Толькі вус адзін бялявы…
Годзе мучыць! Я хачу
Сілы, працы і забавы
I вясельля уваччу…»
А з чаго ж я узбуяўся?
— Бо вясна ідзець да нас:
Як убачыў — засьмяяўся
I вясёлы стаў на час…
Грайка, грай! бо сэрца скача,
Яму трэба моцна граць;
А жуда няхай паплача —
Час яе і забываць…

…Вясна прыйшла!
Што чакалі, выглядалі,
Да сябе даўно гукалі, —
Ў бляску сонца, ў зеляніне,
У прыгожасьці, ў ярыне,
Сама — пекнасьць, сама — сьвята
I прыгожа і багата.
Да нас прыйшла!
Я вітаю
Яе ў сонцы, ў зеляніне,
Што на роднай на краіне
Гоніць бляскам сваім ноч,
Гоніць сьнег і хмары проч;
Яна радасьць мне і сьвята,
Ёй я дзякую багата
I вітаю!

Вее вецер вольны,
Хмары шыбка гоніць;
З вадой, зямлёй, лесам
Зюкае-гамоніць!
Прыляцеў да рэчкі,
Прылёг, прытуліўся,
Крышачку па яснай
Віхрам закруціўся,
Сказаў слоўца ласкі,
Сьвіснуў і падняўся
I за хмаркай лёгкай
Пырхнуў і пагнаўся.
Зноў прымчаў да лесу:
«О, здароў, мой браце!»
I пайшоў між хвоек
Ён дурэць, гуляці:
Адну пацалуе,
З другой пасьмяецца,
Кіне слоўца, пару,
Да трэйцяй бярэцца…
Годзе ўжо у лесе!
Зноў увыш падняўся,
Пакруціўся крыху
Ды удаль падаўся.
Задаў гону, пылу
I уніз ён рынуў,
Прыпаў да зямліцы,
Быццам дзесь загінуў.
«Ах, мая матуля,
Як я нагуляўся!
Бачыў сонца, месяц,
Ў рэчачцы скупаўся.
Хораша на сьвеце!
Колькі ў ім прастору:
Шыбаеш па рэчцы,
Прыпадзеш да бору…
Я хацеў бы болей
Ў сьвеце пагуляці, —
Адпусьці ж, матуля,
Яшчэ палятаці!»
Пэўне, што пусьціла
Вецер маць гуляці,
Бо падняўся ў неба
I пачаў сьпяваці…
Вось — нянацкам скончыў
Сьпяваці гуляка,
Гікнуў і панёсься
Ўдаль хутчэй за птака.

Прыпарыла,
Нахмарыла
I ўдарыла!
— Сьвяты Ільля…
Маланка ўраз зьявілася,
Мільгнула і звалілася,
I дожджыкам аблілася
Гарачая зямля.
Кроплі разам, згодна, жвава
Пояць ўсё, што хоча піць:
Збожжа, дрэвы, кветкі, травы,
Вулкі хочуць затапіць,
Б'юць у стрэхі, мыюць шыбы,
Мыюць хаты, мочуць сад,
Ў рэчцы спожыў маюць рыбы…
— Хто ў прыпар дажджу ня рад?
Сьцішаецца,
Зьмяншаецца,
Ўнімаецца.
— Няма!
I слонка паказалася,
Маўляў, само купалася;
Прыемна усьміхаецца,
Блішчыць, пераліваецца,
Яскрава адбіваецца,
На траўцы, на лісточку,
У рэчцы, ў раўчачочку,
На вулачцы, ў садочку,
Зямля ўздыхае поўнымі,
Шчасьлівымі, чароўнымі
Грудзямі усіма.

Паставілі дзеці сіло. Вераб’я
Хацелі злавіць на пацеху,
Злавілі сініцу, крычаць: — Вой-я-я!
А радасьці колькі, а сьмеху!
Імчацца да маткі: — Сінічка, глядзі!
— А дзе ж вы узялі? — Злавілі,
Дастань ты ёй клетку, хутчэй пасадзі.
— Нядобра вы, дзеткі, зрабілі!
— Мы будзем яе і паіць і карміць,
Сьпявала б нам птушка прыгожа.
— Ах, дзеткі! ў няволі яна замаўчыць,
Сьпяваць у няволі ня можа…
Успомніце толькі, як нудна сядзець,
Як з хаты мароз не пушчае.
То ж дзень, вам здаецца, як тыдзень ідзець,
Хоць я і усяк разважаю.
А птушку вы хочаце з хаткі яе
Узяць, пасадзіць у чужую…
Ня мучце, пусьціце, рыбулькі мае,
На волю яе залатую.
I матчыны словы у сэрцах дзяцей
Ласкавыя струны кранулі,
I добрыя дзеці — прыклад для людзей! —
Сініцы свабоду вярнулі.