Алесь Гарун - Матчын дар

З крыку майго і сямейка збудзілася,
Ледзьве пасьпелі на двор уцячы,
Доня за рукі мае учапілася,
Просіць: — Матуля, маўчы!

Мужа я ў гэтым пажары пазбылася;
Кінуўся ў хату па скарб — ратаваць, —
Столь падгарэла ў той час, абвалілася…
— Бог захацеў пакараць!

Ох! Як пачне калі што руйнаваціся, —
Што ні рабі ты, а будзе дарма,
Толькі зьнядужаеш, сілаю страцісься,
Скуткаў жа добрых няма.

Сын у Сібір ці ішчэ за Сібірамі
Недзе пайшоў на жыцьцё зарабляць,
Разам з дачушкай пайшла я пад дзьверамі
На пагарэлых зьбіраць.

Дочка ад часу пажэжы праклятае
Чымсь захварэла, няведама чым;
Сохла, бляднела, як зелейка сьцятае,
Покі ня ўмерла саўсім.

З воласьці мела паперу пісаную:
Сына маскаль занівошта забіў.
Нечым зграшыла дзіцятка рахманае,
Ціхі ж, паважлівы быў…

От і жыву я на сьвеце зязюляю
Тэй сіратлівай, адна наўсяды.
Сьмерць неўздалечку, — свой век перамуляю,
Збудуся цяжкай нуды.

Змоўкне — і сьлёзы па твару пакоцяцца,
Хусткай схісьне іх і далей брыдзе,
Ціха ступае, ўсім целам калоціцца…
Ах! пашкадуйце ў бядзе!

Дайце кавалачак хлеба ёй цьмянага,
Дайце пуховага! Дзе ж ёй узяць?
Што яна возьме з жыцьця бесталаннага?
Дайце, што можаце даць!

Дайце куточак, а дайце ж ёй, мілыя!
З ласкай у хату прыміце яе,
Хай адпачне гаратніца пахілая,
Раны пагоіць свае.

Гэй, у чыстым полі ды ня сонца грэе,
Дый ня сонца грэе, ды ня вецер вее,
Не туман спусьціўся,
Не дубок схіліўся.
На шырокім полі ды па тым прасторы,
Ля дарогі самай, на зялёным ўзгоры
З ног дзяцюк зваліўся,
Бразнуўся, пабіўся.
— Ці ж ня сорам, хлопча, табе маладому?
Ганіць будуць людзі, едучы дадому:
«А ты ж маладзенькі,
Піці недужэнькі!»
— Ой, ня ганьце, людзі, — з гарэлкай ня знаўся, —
Я у сьвет далёкі за шчасьцем пагнаўся,
Ад радзімай маткі
Ды і зь беднай хаткі.
Ды па ўсёй зямліцы, дзе шыбае вока,
I пад самым небам, доле то ж глыбока
Быў я, цікаваўся,
Шчасьця прыглядаўся.
Не памеў я шчасьця, ды пазнаў я гора
I крыві разьлевы, сьлёз сірочых мора,
Скрозь а скрозь гарота,
Дзе ні глянь — маркота.
I падумаў зноў я дахаты вярнуцца
Ды да роднай маткі к сэрцу прыгарнуцца,
Рукі цалаваці,
Сьлёзы праліваці,
Каб прыняла сына свайго, валацугу,
Каб прыпеставала, адагнала тугу,
Зельлейкам паіла,
Раны пагаіла.
От ня маю сілы, не трымаюць ногі,
Раптам занядужаў, паў каля дарогі,
Знаць — ня ўбачыць маткі,
Не дайсьці да хаткі!

— Брынкні, хлопча малады,
У свае цымбалы!
Ты ж бо, чуў я ад людзей,
Музыкант удалы.
Песьняй ёмкай зьвесялі, —
Заплачу двухзлотку.
Хочаш? Выпі напярод,
Спагані ахвотку!

— Раз журба зь сьмехацьцём
Напіліся мёду
I пайшлі на кірмаш
Паглядзець народу,
Вось журба й завяла,
Несуцешна плача,
Сьмехацьцё ж ля яе
Па дарозе скача.
— Гэй, сястрыца, пакінь
Разьліваці сьлёзы,
Бо цябе ж засьмяе
Чалавек цьвярозы.
А-ха-ха! хі-хі-хі!
Ну, чаго, сястрыца,
Не хапіла табе?
— Перастань, дурніца!
— Не сьмяшы ты людзей,
А давай паскачам!
А журба яшчэ горш
Закацілась плачам.
«А-ха-ха!», «І-ы-ы!»
Па дарозе льюцца;
Йдуць журба зь сьмехацьцём,
А людцы сьмяюцца.
От журба і крычыць:
— Празь цябе выкпіны!
Сьмехацьцё ж ёй у адказ:
— Не, асані, вінна!
— Празь цябе! Празь цябе!
Увайшлі ў спрэчку,
А ў канцы пачалі
Малаціці грэчку.
Тут камар падляцеў:
«Кум з кумой дзярэцца?»
I пачаў ля журбы
Акругом вярцецца!
То у нос, то у лоб
Джыгане — уп’ецца,
От журба науцёк,
Бо няма дзе дзецца.
Сьмехацьцё ж не бяжыць,
Даганяць ня хоча,
А зь людзьмі над журбой
Над дурной рагоча.
От і ўсё. Калі хто
З вас журбу убача,
Дык настрашце яе
Камаровым плачам.
Уцячэць! А цяпер —
Заплаці двухзлотку
I кілішачак дай
Прамачыці глотку.

Дзядзька Тодар, два Праньцішкі,
Сват Гілерык, кум Тамаш
Раз ў мястэчку Зацьвілішкі
Насьмяшылі ўвесь кірмаш.
Што было прадаць — прадалі,
Кум Тамаш зьмяняў каня,
Покі ўсё панакуплялі,
Зірк — ай-ей: каля паўдня!
— Праўда, справіліся ёмка,
Але ж хай ты… во, абед…
— Ну дык што! Хадзем ў карчомку! —
На суседзяў так сусед.
Ўзялі кварту. На закуску
Пару ўзялі тараноў.
Што ж ім кварта? На затруску!
Ўзялі квартачку ізноў…
Больш пілі дзядзькі, чым елі:
Квас, гарэлку, піва, мёд.
Быццам чмелі, загудзелі,
Як і ўвесь ля іх народ.
Хоць там словы ледзьве вяжуць, —
Тэй бяды! А што ж маўчаць?
Той штось скажа, той заўважыць,
Кіне чарку наліваць.
Так ад цэнаў, бульбы, меры,
Што на рынку хвальш дае,
Зачапілі справы веры
Дый… счапілісь за яе!
Гэтта слоў ім не хапіла, —
Знана вёска: словаў брак!
Потым, слова — хіба ж сіла?
Хіба ж зробіць, як кулак?
От і пляснуў Тодар ў вуха
Па-суседску Тамашу,
I паўстала завіруха
У карчме на кірмашу.
Кум Гілерык, сват, Праньцішкі,
Тодар, — зьвіліся ў клубок…
Ўсё мястэчка Зацьвілішкі
Раптам зьбеглася ў шынок…
Праз гадзіну дзед Ігнацы
Ўсіх бусайлаў тых мірыў:
— Ці ж ня сорам гэтак, братцы? —
Дзед паважна гаварыў. —
Ну, наліха вам сварыцца?
З розных вераў вы — адны
Дзеці гэтае зямліцы,
Краю гэтага сыны.
Вера з жыцьцем ўсім даецца,
Хто іх даў — яму іх знаць!
Дурань той, хто спадзяецца
Веры сілай паяднаць.
Мы і так, браткі, зьнявагі
Досыць мелі ад чужых,
Каб спрачацца без развагі,
Ці ня цешым толькі іх?
Глузу хіба ж вы ня мелі?
Біў чужы вас лёгка сьмех?
Эх вы, шэршні! Эх вы, чмелі!
Ну, ня сорам вам?.. Ня грэх?..