Алесь Гарун - Матчын дар

Салавейку ўзялі ды з гаю,
Пасадзілі у клетку за краты?
У маю
Тэй страты
Найцяжэйшай дазнаў салаўюшка.

Распусьціўся лісток на дубочку,
Апранулась зямелька у краскі;
А ў ночку,
А з ласкі
Не сьпявае ніхто над рачушкай.

Ой, чаму ж, салавейка, ты болі
Чараўнічых сьпявоў не счыняеш?
Што волі
Ня маеш
I сьпяваці ня будзеш ніколі?

Цябе спаткаў і сам ня знаю,
Ад сэрца шчырага кажу,
Якую, дзеўча, думку маю
I сьпеў аб тым які злажу.
Здаецца, нешта ўскаланула
Ў душы маёй ты неўзнарок,
Былога струны закранула, —
Зьвіняць ледзь чутна аддалёк.
Ці ж будзе час, што нам спаткацца
Яшчэ раз здарыцца калі
I струны сэрца разбрымяцца
У тыя песьні, што былі?
Ніхто ня скажа! Толькі знаю
I не ўтаюся ад цябе:
Няхай цябе я не спаткаю, —
Пакінеш сьлед ты па сабе.
I ў час, калі гадзінай шарай,
Сярод бязьлюдзьдзя, пустаты,
Нуда абляжэць чорнай хмарай,
Праменьнем сонца будзеш ты!

Пойдзем, каханачка, двое
У лес у густы,
Ціхі, бо скончыў сваё панаваньне;
Жоўкне, галее, мураўка ў ім вяне,
Чарнеюць кусты.

Пойдзем, галубка, пад дубам
Прысядзем, мая.
Гэнам убачым лістоў ападаньне,
Шэлест іх сумны пачуем, шаптаньне
I звоны руч’я.

Будзем адны мы на сьвеце
З табою, адны
Тыя, што прыйдзем у часе скананьня
Беднаму лесу сказаць на жагнаньне:
— Да новай вясны!

Прыказала слонца ветру
Перастаці,
Прамаўляла: «Годзе, ветрэ,
Бусаваці».
Прамаўляла: «Дай жывёлам
Адпачынку,
Перастань жа, ветрэ, дзьмуці
Безупынку».
I ўзышло ў бліскучай шаце
Залатое
I пястуець любым вокам
Ўсё жывое.
Не сядзіцца ветру ў хаце —
Быстраходу,
Не уцерпеў, ўзьняўся бурай
Ад заходу.
Карагоды хмар па небе
Панясьліся,
Паліліся зь неба сьлёзы,
Паліліся…

Прамаўляла дзеўча сэрцу —
Ненаглядзе:
«Не хадзі ты вішні есьці
Ў чужым садзе.
Не хадзі к другой ў залёты,
Не ўдавайся,
У другія вочкі, любы,
Не ўглядайся».

Лугавой лілеяй дзеўча
Расквітала,
Цалавала сваю ўцеху —
Мілавала.
А няверны той удаўся
За другою, —
З млынароўнай пахаджае
Над ракою.
З млынароўнай жарты строіць
Каля млына,
А дзяўчына сохне, вяне,
Як галіна…

Ой, з-за хмарак ясна слонца
Йшчэ узыйдзе,
Да дзяўчыны ж любы ўвечар
Больш ня прыйдзе.

Ня ў звоны хаўтурныя служка прабіў,
Як хаваў я дзяўчыну, катору любіў.
Не на могілкі людзі кахану нясьлі,
А у цэркву баяры яе павязьлі.
Не халоднай зямлёй засыпалась труна,
А другому любіць прысягалась яна.
Не пясчаны над ёй вывадзілі капец,
А вясельныя дружкі трымалі вянец.
I ня плакала матка, што ўмерла дачка, —
Цалавала жанулька свайго мужанька!
Не асінавы кол я над ёй забіваў,
А старэнькі дзячок даўгалецьце сьпяваў…

Ой, спаліце, перуны,
Майго Янку, бо дурны!
Назаляе толькі мне,
А каб сватацца, дык не!
Я казала, дый ня раз:
Прысылай сватоў да нас;
Татка добры, ён аддасьць,
У пасаг — цялушку дасьць.
А той Янка, той благі,
Ўсё сьмяецца — «гі-гі-гі!»
Да таго ж часамі кпіць:
«Ну, чаго табе карціць?»
Ой, праліцеся, дажджы,
А ты, Яначка, пажджы:
Учыню табе бяду,
За нікога не пайду!

У аднэй Марылі, маладой дзяўчыны,
Быў каханак Яська, вагнявы хлапчына.
Што ні вечар прыйдзе, што ні ночка стане,
А ў іх у садочку аб адным шаптаньне:
«Дадушы, — Марыля свайму Янку кажа, —
Хіба сьмерць бяз часу нас з табой разьвяжа».
«Не кажы няпраўды, — малайчына вучыць, —
Нас ні Бог, ні людзі і ні сьмерць разлучаць».
I сядзяць і шэпчуць да зары-сьвітаньня,
Былі вішні ў садзе сьведкі мілаваньня…
А настаў дзянёчак — да Марылі ў сваты
Прыляцеў панічык, шляхцючок багаты,
I дзявоча сэрца, — ах, слабое, знана! —
Перайшло ад Яся да другога пана.
Хіба ж Ясь заплакаў? Не з таго дзесятку!
Пакахаў другую, пакахаў Агатку.
I цярер, як цемразь западзе над вёскай,
Ён сядзіць з Агаткай пад старой бярозкай;
Пралятаюць змрокі неўсьцярэжна хутка,
I ўся ноч здаецца, як адна мінутка!

А жыла ж Антоля, — мусіць, мела долю,
Ды згубіла долю ў шырокаму полю.
Мела двух прыгожых, мела двух каханкаў,
I адзін быў Янка, і другі быў Янка.
(Дзьве душы няродных ў адным целе жылі
I дзяўчыну кожна паасоб любілі.)
Адзін з шчырым сэрцам, а другі зь няверным
Надарылі дзеўку жалем непамерным.
Як адзін цалуе, ненагляду песьціць,
Дык другі мяркуе, як бы абясчэсьціць.
Як адзін ў садочку зь любай пахаджае,
То другі у прочкі ў думцы ад’язджае.
Як адзін бажыўся, абяцаў жаніцца,
То другі у лыжцы жычыў утапіцца.
I ў канцы-ся стала, чаму было стаці:
Прычытала маці над дачкой у хаце:
«Ах, мая дачушка! А мая ж рыбулька,
А мая ж ты птушка, а мая ж зязюлька!
А чаму ж ты, доню, губкі сашчаміла?
А чаму ж ты, дзеткі, вочанькі закрыла?
А чаму, дачухна, міла не ўсьміхнесься?
А чаму, красухна, мне не адгукнесься?
Што ж табе ня добра, што ж было ня міла?
Ці ж тваю галоўку не сама я мыла?
Ці ж тваю сарочку не сама я ткала?
Ці ж тваеі сьмерткі я, скажы, чакала?..»
Так было з Антоляй, што ня мела долі
Ці згубіла долю ў каласістым полі.
Як жа тыя злыдні? Хоць адзін шкадуе?
Э! адзін часамі, а другі ганьбуе.
Як былі ж абодва у ядыным целе,
Дык жаніўся Янка і згуляў вясельле.