Алесь Гарун - Матчын дар

«Вее вецер, сонца грэе
На сьцяпу шырокім,
Што відаць здалёк, чарнее,
Дзе курган высокі?
Сьляпы гэнам на бандуры
Перабэндзя грае,
Аб казацтве, аб гетманстве
Сам сабе сьпявае:
«Ой, лунала наша слава,
Аж у звоны білі!
Меч гетманскі і булава
К каралям хадзілі.
Мелі славу, мелі долю,
А цяпер прапала;
Мелі шчасьце, мелі волю,
А цяпер ня стала;
Стогнуць, плачуць стэп і людзі
Пад чужой рукою,
Вораг цёмны ўсьсеў на грудзі,
Не даець спакою.
Дзе, Багдане, слаўны Хмелю,
Дзе ты? Адгукніся!
За народ наш, за Ўкраіну,
Браце, заступіся».
Слонца грэе, вецер вее,
Па стэпу разносіць
Тыя словы залатыя, —
Да касцоў даносіць.
Ўчулі людзі праўды слова,
Засьпявалі ціха
Аб тым зьдзеку, паняверцэ,
Панаваньню ліха.
Пан аконам — бочка піва. —
Цівуны у злосьці:
«Нуж-ма, хлопцы, жыва, жыва!
Бо зьдзяром да косьці!»
Сорам, сорам!.. Люд пакорны
Галавой схіліўся…
Пане, пане — гадзе чорны,
Каб ты зь сьвету збыўся!..»

Адна за аднэю праносяцца зьявы,
Мігцяцца безупынна абразы,
Нявольнічы побыт, і сьлёзы крывавы,
I зьдзек глузаваньня, уразы…
Туды, да няшчасных, у думцы сягае
Пясьняр гэніяльны прыгону
І Богу на небе любіць прысягае
Народ свой — любіці да скону.

Эх, сягоньня, ў гэту ночку
Я ўцяку адгэтуль проч!
Шэрым воўкам па лясочку,
Хай дагоніць, хто ахвоч!
Хай тагды сярод дарогі
Станець хто — ня будзе рад:
Чорны вуж абкруцідь ногі,
Буду вужам, буду гад!
Хай тагды шукаюць ў лесе
Цёмных, вузкіх, воўчых троп!
Як арол у паднябесьсе,
Я ўзьлячу над земскі строп.
Ў небе роўным, чыстым шляхам
Яснай зоркай палячу
І скачуся па-над дахам
Роднай вёскі і ўскрычу:
— Гэй, хто ёсьць тут! Люд галодны,
Люд пакутны! Да мяне!
Станьма, брацьця, ў шых паходны —
Наша гора праміне.
Досыць нам зь нядолі віці
Ценкі жыцьця свайго пас,
Слухай, люд: прынёс я віці,
Хто за мною, брацьця? Час!
Ўстануць, рушаць: «Проч з дарогі!
Хто нам хоча заступіць?
Мы пайшлі, мы, люд убогі,
Ўсё узяць ці ўсё згубіць…»
Думкі, думкі-звадыяшкі,
Ах, ня мучайце мяне!
Вам ўсё гульні, а мне цяжка,
Мне няволя не міне…

Памёр ты, татачка, ўспакоіўся навекі!
На вочы сумныя насунуліся векі,
Прыціснула іх сьмерць мацьней за чужанца.
I вот айца
Ня стала, родны мой, ад сьмерці тваяе.

О, сьмерць бязь літасьці, ратунак ты і кара!
Нашто ж яму, як тая чорна хмара,
Заслонай вечнаю ты стала прад вачмі?
Скажы, сьлязьмі
Нашто пасквапілась радзіны ты мае?

Ах, родны, блізкі мой! Гаротны і бяздольны,
Жыцьцё сваё, той шлях, няўдатны і нявольны,
Ты з больлю цяжкаю у сэрцы перабыў
I свой згубіў
Апошні стон, адзін, ў чужжсьцьве, ў цішы.

Бясшчасны тата мой! Усім адна дарога…
I торганьня разлукі ня так катуюць строга,
Як тое, любы мой, што ў ноч, ў апошню ноч,
Ў цябе із воч
Сьляза скацілася аб скрыўджанай душы.

Дратуе сэрца мне, цьвікі ў мазгі ўбівае,
З грудзей і боль, і стоны здабывае
Здагадка страшная: ў гадзіну ўсіх гадзін
Ты там адзін,
Маўляў, бясплеменьнік усім чужы, сканаў…

Адно бліжэйшае, адно б хаця стварэньне,
Хаця б ня роднае, хаця бы на здарэньне,
Прасіў Вялікага к табе хутчэй паслаць,
Каб зь ім аддаць
Сваім апошні свой, гарачы свой прывет.

Ня меў Ён літасьці, ня даў табе спакою,
Ў самоце, ў больніцы жалезнаю рукою
Ён сэрца кволага спыніў нятрвалы рух
I бедны дух
Прымусіў твой пакінуць гэты сьвет.

Казаў: «Маліся ты». За што ж, каму маліцца?
Ці ж можна праўду нам знайсьці, калі маніцца,
У неба чорнае ўляпіўшыся вачмі?
З журбой, зь сьлязьмі
Нясьці туды сваю найбольшую з надзей?

Пабач, гаротны мой: ці ж ты ня моцна верыў?
Сьвятою праўдаю ці ж кожан шаг ня мерыў?
Сьлязьмі крывавымі ня плакаў? не прасіў?
Ня ўсё знасіў,
Запомнены празь неба, нязнаны празь людзей?

Ці ж меў ты, родны мой, хоць дзень на адпачынак?
З гароты, зь беднасьці ці знаў перапачынак
За веру гэтую? Ці ж не балеў ты заўсягды,
Ня сох зь бяды
З душою прэснаю, адкрытаю да ўсіх?

Салодкіх мала хвіль, а горкіх натт багата
Памеў за жыцьце ты, мой родны, бедны тата,
А можа, горкую табе і я хвілінку даў,
Не спагадаў
Табе калі… Цяпер за гэта выбачай.

Няхай пуховаю табе зямелька будзе,
Няхай спакой табе твой Пан прысудзе.
Я некалі прыйду пад той убогі крыж,
Дзе ты ляжыш.
I там наплачуся. А пакуль што — прашчай!