Алесь Гарун - Матчын дар

Па-на горах сьнягі паляглі,
I даліны убраліся ў белі.
Мае ж думкі, як толькі маглі,
Хутка зь ветрам удаль паляцелі.
Паляцелі удаль, дзе няма
Гэтых гор — вартаўнічых няволі,
Дзе ня гэтак сурова зіма,
Дзе прыняў я і жыцьце і долю.
Паляцелі спытаць, паглядзець —
Як жывецца на роднай старонцы?
Як той брат-беларус мой жывець?
Ці высока узьнялася сонца?
Там жа ўсё, як раней, як было:
Беднасьць, ціша кругом і цямнота.
Дзе там шчасьце! Жыцьцё зацьвіло,
Як наверсе якое балота.
Сонца нізка — ня грэе саўсім
I саўсім жа ня сьвеце бяз мала;
Раз блісьне дзе-нідзе — і паўсім,
I зноў сваю твар захавала.
Колькі ж будзеш ты спаць? Не пара
Табе часам, мой браце, праспацца,
Каля бацькаўскіх ніў і двара
Працаваці зноў шчыра узяцца?
I усё, што утраціў сплючы,
Пазьбіраці да роднае хаты?
Годзе спаць! I ня будзе начы,
Будзеш вольны, разумны, багаты!
I высокае слонца тагды
Будзе працу тваю аглядаці,
I пазбудзесься крыўд і нуды, —
Будуць людзі цябе шанаваці.

Сьнягі, ляды,
абрус жуды
назаўсягды,
на вечны час
ляглі.
Гара, скала
наўкол лягла
і узрасла
паўскрайны пас
зямлі.
Узрос на ёй
вялізаў-хвой,
туману з мглой
прытулак, лес
стары.
Прадзіўны мур
нярушных хмур,
як той каптур,
на бор узьлез
з гары.
I сонца сьвет
здалёка, з гэт!..
Нябёс прывет
ня здужыць к нам
дайсьці.
Адны вятры
праз хмар муры
лятуць з гары
празь лес той сам
гусьці.
I разам зь ім
на жах благім
і добрым, ўсім
тужлівы сьпеў
вядуць:
«Засьні, засьні,
у ноч ўсе дні
перамяні
і нас ня гнеў,
ня гудзь.
Скалей, як лёд,
на сотні год
і сэрца лёт
спыні. Вярні
да сну.
А сонца сьвет
здалёка, з гэт…
Зь нябёс прывет,
мана. Гані
ману.
Гані. Раі
тых дум спыні,
і жаль стаі,
і кінь зь пяшчот
у цьмы.
На сьвет адны
твае паны
і вартаўны
табе пачот, —
то ж мы».

Ветрэ, ветрэ вольны,
Стой, зрабі паслугу!
Буду спосаб меці,
Адзьдзякую другу.
Зьлётай, лёгкі, борзда
Ў край, адкуль я родам, —
Бацьку, матку ўбачыш,
Мілую заходам;
Ўбачыш гэнам, ворле,
Ў краю тым — старонцэ:
Брат мой беларусін
Гібее бяз слонца.
Ім усім паклонам
Нізкім ты: скланіся,
Хай жывуць, красуюць…
А потым вярніся.
Гэтта скажаш, браце,
Мне, што там убачыў.
Буду спосаб меці,
Паглядзіш, адзьдзячу!

Завіруха скача ноччу
Патарочай, плача, вые;
Пухавыя сыпе ў вочы
Сьнегавінкі мне; рагоча.
Йду навобмацк; ледзь жывы я,
Нежывыя суну ногі
Без дарогі. Цела ные,
Калянее; верставы я
Прамінаю слуп убогі,
Траярогі крыж збуцьвелы,
Пасівелы, цёмны, строгі.
Не чакаю дапамогі…
Прыступае нехта белы,
Асьмялелы. Вот ўсьцігае,
Акаляе, скамянелы,
Пасінелы, — абнімае.
Завіруха —
Рагатуха сыпе сьнегу
I ў прабегу шэпча ў вуха:
«Заначуеш — не пачуеш:
Я завею, я угрэю,
Зараз ляжаш, дзякуй скажаш,
Мне ты скажаш». Завіруха —
Рагатуха шэпча ў вуха.

Ажно чую: раптам злая
Улягае, уціхае
Завіруха. Замірае.
Праясьняе ў полі. Нікне,
Ані зыкне вецер-сватка.
Бачу — хатка.
Як тры зоркі, тры ваконцы
Пры гасьцінцу. Вераценцы
Дыму ў неба ўюцца, пнуцца.
Хатка, вокны, дым сьмяюцца,
Клічуць, вабяць, сустрачаюць,
Прывячаюць, запрашаюць.
Голас чую родных, мілых.
Ўзмацаваўшыся на сілах,
Крыкнуць рады: «Згінь ты, гора!»
А яно ў адказ гавора:
— Над табою
Сьнег гурбою.

Гора мне цяжкае, гора бясшчаснаму!
Сэрца ўсё жаліцца, плача, баліць.
Хочацца к сонейку цёпламу, яснаму:
Хоць бы убачыць! Ўсю цяжасьць зваліць!
Доля мая, што мяне узбагаціла,
Думак, жаданьняў і сэрца дала,
Недзе гаман з маім шчасьцем утраціла, —
З горам падняла і мне падала.

Што там наперадзе, што там нязнанае,
Што там са зьдзекам мяне сьцеражэ?
Скрытна-варожае, з страхам чаканае,
Можа, і блізка на нейкай мяжэ.
Толькі ня сьмерць, — не аб ёй неспакоюся.
Сьмерць — гэта што! Гэта дар для усіх;
Прыйдзе той час, і я зь ёй заспакоюся,
Збыўшыся боляў і думак сваіх.
Іншае гора душу абцяжарыла, —
Камень цяжэйшы на сэрцы ляжыць:
Дні майго росквіту мглою абдарыла,
Ў жыцьці штодзённа за мною бяжыць.
Доля мая — гэта доля гаротная,
Сэрца дала мне, наўчыла любіць,
Дый прысудзіла яна ж, адваротная,
Век у сіроцтве, ў выгнаньні пражыць.
Што мне жыцьцё, хоць бы самае краснае?
— Волі ня маю! Ў няволі жыву.
Гэтае нуднае быцьце уласнае
Сьмерцю страшэннаю з болем заву.
Сокалам вольным і з пташшай гульлівасьцю
Я бы, здаецца, адсюль паляцеў…
Нельга і думаці, — доля бязь міласьці
Варту паставіла. Вораг абсеў.