Алесь Гарун - Матчын дар

Гэй ты, маці, родна мова,
Гэй ты, звон вялікі, слова,
Звон магучы,
Звон бліскучы,
З срэбра літы,
З злота зьбіты,
Загрымі ты,
Загрымі!
Гэй, званар, званар, мой пане,
Бій у звон, як змогі стане,
Без спачынку,
Безупынку,
Потам зьліты,
Ім умыты, —
Бій, звані ты,
Бій, звані!
Гэй, гусьляр, пясьняр, мой браце,
Грай, сьпявай у полі, ў хаце,
Дзе гарота,
Дзе галота,
Дзе нясыты,
Дзе няўмыты.
Ім спыні ты,
Жаль спыні!
Струны хай грымяць і рвуцца,
З болю, з гневу. Хай сьмяюцца
Разам зь імі,
Не чужымі,
Голас чысты,
Залацісты,
Зь імі зьлій ты,
Зь імі зьлій!..

Усе з аднэй мы выйшлі нівы,
I сейбіт нас адзін кідаў,
I кожан з нас той дзень шчасьлівы
Ў сваёй душы благаслаўляў.
А вецер быў. I хто цяжэйшы,
Астаўся там, куды упаў,
А хто, як я, хто быў лягчэйшы,
Ў далёкі сьвет павандраваў.
Бо сейбіт ёсьць другі на небе,
Што судзіць нам гады і дні, —
I ты узрос на роднай глебе,
Пусьціў глыбока карані.
Здалеў, браток, на сьвет прабіцца
Спраміж сьвірэпкі і асок!
I можам мы табой гардзіцца,
Прыгожы, слаўны Каласок.
Цьвіці ж, расьці, буйней надзіва
Ў сям’і прыгожых васількоў.
З тваіх зярнят хачу, праўдзіва,
Убачыць поле каласкоў.

На чужой староначцы
Заняпаў душой,
I згубіў здаровейка,
І згубіў спакой.
Не глядзелі б вочанькі
На нялюбы сьвет,
Маладое радасьці
Прападае сьлед.
На чужой староначцы
Не цьвітуць сады,
Не сьпяваюць птушачкі.
Не лятуць сюды.
І чужое лецейка
Для мяне — зіма,
I чужога сонейка
Для мяне няма.
На чужой староначцы
Не шумяць лясы
І няма прыгожасьці
Ў палявой красы.
Замірае душачка
На чужой зямлі,
А дамоў вярнуціся
Не ў маёй валі.
Дзе ж вы, ніўкі родныя
I дубовы шум?
Засьпявайце голасна,
Каб пазнаў, пачуў.
Ўскаланіце песьняю
Векавечных сноў,
Ўскаланіце душачку,
Ўскаланіце кроў.

Край чужы — за веру кара —
Сьнег, мароз ды горы.
Белы сьвет, як чорна хмара,
Заступілі горы.
Край чужы… I ты чужынец
Ўсім, ня свой здаесься:
Ходзіш скрозь, як той адзінец
Старакосны ў лесе.
Ходзіш ты, ніякай мэты,
Так, — абы цягацца,
Знаць сабе: жывеш яшчэ ты…
Для чаго ж, спытацца?
Хто цябе спагадным сэрцам
Да сябе прытуле?
Хіба з стрэльбы чужаверца
Чужаніца-куля.
Хто цябе спаткае міла,
Ў дом папросіць гожа?
Хіба дол, адно магіла
Разгарнуцца можа.
Што з таго — часамі сьніцца
Край, ў якім радзіўся?
Толькі мусяць сьлёзы ліцца, —
Лепі б і ня сьніўся!

Гэй, гуляй, ня думай,
Не глядзі панура!
Засьпявай, заіграй,
Загудзі віхурай!
Грошы ёсьць! Сала ёсьць!
Бутэль манаполькі…
Ты ня стой, трунак свой,
Пій, гуляй і — толькі!
Былі мы… Жылі там —
На роднай краіне…
А цянер тут — як зьвер…
Жыцьце наша гіне.
Гэй, гуляй, налівай!
Будзем піці, браце!
Што у нас? Цяжкі час?
Э! аб чым казаці!
Га-га га! Бач, нага
Сама ў бокі скача,
Заіграй, засьпявай!..
Не, брат: сэрца плача…
Дайце мне, дайце мне
Кварту не пустую, —
Я маё, я сваё
Сэрца пачастую.
От дык так! От дзе смак!
Эх ты, ведзьма-доля!
Яшчэ — не, мала мне…
Налівайце болей!
Гэй, крычы, не маўчы,
Сэрцу дай пацеху!
Заіграй, засьпявай,
Сьмеху, болей сьмеху!
А што?! Не, вы мяне
Не забілі, гады!
Вось жа п’ю, вось пяю
Зь сябручкамі рады!
Ты гуляй, не зважай,
Што сьляза на вочу, —
Гэта так, гэта я
Весяліцца хочу.
Пі, гуляй!
Грай, сьпявай!..

Сэрца болей не сьмяецца,
Сэрца плача жаласьліва.
Ці дасьць Бог, ці давядзецца
Быці там, дзе наша Ніва?
Думкі, праца — ўсё далёка!
Песьні, казкі ў пазабыцьцю…
Прад сабой я толькі вока
Бачу страшнага нябыцьця.
Волі, думак, шчасьця, сьмеху
Дайце мне! Хоць пакажыце!..
Але не… Мне на пацеху —
Вока страшнага нябыцьця.
Я б узяў матыку ў рукі,
Карчаваў бы, чысьціў поле,
Але — там… Я тут бязрукі,
Я бясьсільны… Я бяз волі.
Сэрца плача, і я плачу;
Плачу з сэрцам галасьліва.
Дзе ты, дзе ты, краю родны?
Край далёкі, маці-Ніва?

Восень халодная, чорная, хмурая
Сунецца ціха, нячутна штодзень,
Хварбы наўкола паклала панурыя,
Сонца хавае за чорную цень.
Збожжа пажатае зь ніваў пазвожана, —
Голыя гоні самотна ляжаць,
Неба дажджліваю хмарай абложана,
Траўкай ня грае сваёй сенажаць.
Кветкі ня сьвецяць галоўкамі яснымі;
Кусьцьце бязь лісту, бяз красак стаяць;
З гэтымі восені днямі бяскраснымі
Цяжкія думкі у сэрца ляцяць.
Вольхі, рабіны, асіны зь бярозамі
Лістам пажоўклым тужліва шумяць:
«Хутка надыдуць завеі з марозамі,
Ветры зь сьнягамі ізноў наляцяць».
Толькі высокія хвоі іглістыя
Вечназялёны свой кажуць убор.
Днямі зімовымі, цёмна-імглістыя,
Будуць чарнець навакол, наузгор.
Зіму пачуўшы, мядзьведзь неспакоіцца,
Ходзіць па лесе, шукае бярлог,
Хмурны і злосны, пакуль супакоіцца,
Горш на скаціну, на людзі налёг.
Гусі і качкі гуртамі зьбіраюцца;
Хутка на поўдзень саўсім паляцяць.
Хеўра за хеўрай на рэчцы зьмяняецца;
Ўранку крычаць на вадзе, лапацяць.
Так непрыкметна часамі, дзянёчкамі
Восень зьмяняе. аблічча зямлі…
З гэтымі днямі асеньнімі, ночкамі
Думкі мне ў сэрца жудосны прыйшлі.
Старое нешта усё спамінаецца,
Толькі няясна, маўляў, праз туман,
Нейкі няведамы жаль уздымаецца,
Вабіць і цягне ўспамінак-дурман.
Сэрца баліць пад жаданьняў прымусамі,
Што за жаданьні — ніяк не пазнаць;
Можа, ляцеці адгэтуль за гусямі…
Можа, заснуць, каб нічога ня знаць?..