Алесь Гарун - Матчын дар

Думкі — дыямэнты, краскі жыцьця,
Песьні — вас гэтак люблю,
З вамі салодкіх гадзін забыцьця
Часам і я пазнаю.
Жыцьце-няволя ў чужой старане,
Працы надмернай яром
Зараз зьнікаюць, бы ў госьці ка мне
Вы паказаліся ў дом.
Слухайце ж, думкі: як прыйдзе мой скон,
Ў хатку зьляціце ка мне,
Хай перадсьмертны уцішыцца стон,
Сэрца на момант спачне.
Хай засьпяваю, як лебедзь, калі
Прыйдзе гадзіна яму,
Ўзьнёсшыся ў неба ад маці-зямлі,
Рыне ў адвечную цьму;
Хай засьпяваю аб сьне залатым
Веку людскога радства,
Роўнасьці, вольнасьці, брацтва — аб тым
Веку красы хараства.
Можа, пачуўшы прадзгонны мой сьпеў,
Сьціхла б на сьвеце вайна…
З радасным духам бы я паляцеў
Ў царства каханьня, відна.

Эх, вясна, вясна!..
Як прыйшла яна,
Прынясла сьвятла,
Прынясла цяпла,
Наліла ў лагох
Сьнегавой вады,
Расьцьвіла ў лугох,
Распляла сады,
Прабудзіўся лес
На вясеньні шум,
А глыбокі сум
Мне ў душу улез…
Першыя гусі ужо праляцелі,
Палі на рэчцы, узгорак абселі,
Гвагалі доўга, нараду сабраўшы,
Потым згадзіліся, дось пакрычаўшы,
Ўзляцелі высока над сосны, над елі
I недзе прапалі ў нябескім касьцелі…
Ах, каб крыльля, крыльля мне
I той лёт гусачы,
Я прапаў бы ў гарыне,
Хто б мяне і бачыў!
Раз у пораз, раз у раз
Ў неба б біў крыламі…
Гусі, гусі, я да вас,
Я лячу за вамі!
Дзе былі вы? Што было там?
Дзе жылі вы? Над балотам?
Мо’ ля рэчкі? Мо’ ля хаткі?
Ля сялібы майго таткі?
Мае маткі, майго браткі
Вы ня бачылі часамі?
А сястрыцы? А дзявіцы,
Маёй любы,
Вы ня бачылі часамі?
А у шлюбы
Не зьбіраецца сястрыца?
Не? А люба, чараўніца?..
Ці там ймгліста,
Ці там ясна?
Красна? Міла?
Гусі! Шчасна?..

Спаткаў сягоньня я сваю Нядолю,
Знайшоў яе у сіненькім ляску.
Брадзіў бяз мэты я, душа гарэла з болю,
I думаў: будзе мне лягчэй у халадку.
Спаткаў, пазнаў яе і вось пытаю:
— Скажы ты мне, Нядоленька мая,
Багата жыцьця кніг яшчэ перачытаю?
Калі і на якой чытаньне скончу я?
Скажы, ня крыйся мне, мая камратка,
Дзянькі мае маркотныя чаму?
Адзін ў адзін ідуць, ва ўсіх адна апратка,
Як душы грэшныя ці вінныя каму.
Чаму, яшчэ скажы, мая ядына,
Люблю зямлю, вялікі жыцьця ток,
Як неба зорачкі, каханьнем моцным сына,
А сам — адлучаны ад дзераўца лісток?
Яна у вочы люба мне зірнула,
Ўзлажыла белы ручанькі на мне,
Маўляў, сястра мая, да сэрца прыгарнула,
Часамі так цябе каханка прыгарне.
— Чакай, харошы мой, пакінь задумы!
Душу сваю пытаньнямі ня муч,
Зірні на гэты лес, прыслухайся у шумы,
А можа, знойдзеш ты жыцьцёвы вечны ключ!
Стаіць магутны лес, ізноў убраны
Ў зялёны ліст дагледлівай рукой,
I п’ець спажыўны клёк, старыя гоіць раны…
Зірні: якая моц! Зірні, які спакой!
Штогод ўміраець ён парой асеньняй,
Каб зноў аджыць, убачыўшы вясну.
I гэтак ўсё ідзець чаргою пераменнай:
То скіне сон з вачэй, то зноў ідзець да сну.
Расьцець дубочак тут, — які зялёны!
Другі, стары, калодаю палёг;
I сын ідзець ўгару, як бацька ў час мінёны,
Што даў жыцьцё яму, а сам зваліўся ў мох.
Цячэць ручайка вось, і ту ж ня стала!
Няма яго, схаваўся у зямлі,
А недзе — тамака рака зямлю прарвала,
I воды тэй ракі па лузе пацяклі.
I ты, о, любы мой! Як лес зімовы,
Заснуў, ляжыш, ня можучы устаць,
Але наступіць дзень вясёлы, пекны, новы,
I радасьць вольнасьці павінна завітаць.
Дзянькоў маркотнасьць ты сваіх ў распачы
I тэй сваей адлюднасьці ня гудзь:
Пакуту Рок табе, шчасьліваму, прызначыў,
I ўдзячным за яе Вялікаму ты будзь.
Няма пакуты дзе — няма пазнаньня,
Душа тагды лагчынамі паўзець,
А што гарчэй, скажы, цяжэй перапаўзаньня?
А што страшней яшчэ, як вочмі не глядзець.
Аб сьмерць пытаеш ты? Калі сканчыцца
Жыцьцё тваё, — міленькі, не пытай!
Спрабуй ад думак тых, ад хворых палячыцца,
Прыходзь у гэты лес — паветра тут глытай.
Жыві, каб жыцьце даць другім, малодшым,
Як дуб стары, што ўзгадаваў дубка.
А там… ручайка зьнік! I мы пуцём каротшым
Пайдзём ў зямлю за ім, каб выплысьць, як рака.

Дзяўчыначка-сэрца, сябе не трывож,
Ня песьці надзеі і жалю ня множ.
З табою пабрацца мне волі няма, —
Даўно заручыўся я ўжо са трыма:
Айчызна, — я ёй у няволі жыву,
Штоноч яе бачу, маўляў, наяву,
За ёю сумую, журуся адно,
Бо шчырым каханьнем зьвязаўся даўно.
Другая: матуля. Радзіўся калі
I голас мой першы падаў на зямлі,
Замучаны твар усьміхнуўся яе:
«Сыночак мой любы», — вітала мяне.
Аб трэцьцяй, дзяўчынка, скажу, што яна,
Другое ня знойдзеш — на сьвеце адна:
За краты няволі паслала «люблю»,
Дык хіба ж з табою яе падзялю?
Пакінь жа, галубка, з каханьнем сваім!
Шукай сабе шчасьця за кім за другім;
Пяшчоты, залёты ня траць ззадарма,
Даўно заручыўся я ўжо са трыма.