Анатоль Сыс - Пан Лес

памрэ рыбак.

Калі памрэ ляснічы,
калі памрэ каваль,
калі памрэ рыбак —
памрэ паэт.

як жыў я бяз солі…
сек дровы
параніў палец
а кроў нішчымная

араў поле
да сёмага поту
і пот нішчымны

калі ж ад’язджаў —
цалаваў маці
а вусны як немаўляці

і як жыў я бяз солі?
Хацеў бы паплакаць
ды вочы ня мелі волі.

Белая гадзюка —
белая каса,
чорная гадзюка —
чорная раса.

Белая гадзюка,
як дзіцёнак сьпіць,
чорная гадзюка
хоча укусіць.

Белую гадзюку
зельлем напаю,
чорную гадзюку
варам абалью.

Белую гадзюку
на чырвоны кут,
чорную гадзюку
на ганебны слуп.

Белая гадзюка —
мой бялюткі дзень,
чорная — загіне
за свой чорны цень.

Зь белаю гадзюкай
буду баляваць,
а па чорнай зьмейцы
тайна гараваць.

Чорная гадзюка,
твая сьмерць ня я,
цябе загубіла
белая зьмяя.

Днём і ўночы сьветліцца мой дом.
Мы з агнём на роўных размаўляем.
Не… Вучуся размаўляць з агнём.
Вусны ў вусны. Апякаюся, бывае.

Часта заглядаюць у вакно
людзі, а начамі д’яблы,
толькі ў хату не ідзе ніхто,
хаця ёсьць здраньцьвелыя ад зябы.

Ён і сон, і хлеб мой, і вада.
Ды аднойчы д’яблы скажуць людзям,
быццам я агню сябе прадаў…
Я аддаў сябе! Хіба ж за гэта судзяць?

Гэтыя людзі дыхаюць цяжэй, чым валуны,
адна зямля ведае, як ім цяжка.
Іх мільёны, цэлы народ —
і ўсе яны блізьняты,
і толькі выбраныя зь іх
ведаюць паталёгію хваробы свайго народа,
і толькі яны адныя ня могуць звыкнуцца зь ёю,
ім дыхаецца цяжэй, чым каму,
таму хрыпяць іх грудзі,
і душыць жахлівы кашаль,
і разам зь сьлінаю яны выхаркваюць кроў,
наўмысна выхаркваюць на вуліцах горада,
у крамах і на сваіх працоўных мейсцах,
у сваёй сям’і і на чужых людзях,
бо ў гэтай крыві крыецца іх хвароба,
бо ў гэтай крыві выратаваньне іх народа.

Сябры спачуваюць ім,
употайкі выплёўваючы сваё харкавіньне,
абывацелі гідзяцца і ўцякаюць,
як ад пошасных,
але ўсё адно, калі ідзеш па горадзе,
усё часьцей і часьцей сустракаеш людзей,
якія душацца крывавым кашлем.

I я не магу так болей жыць,
я задыхаюся,
я паміраю,
сеначы ў мяне кроў хлынула ротам
на мае рукапісы, на маіх дзяцей,
цяпер і яны пошасныя…

Вяпрук пад шатамі дубоў
вадзіў зьнясіленых сяброў,
на паляўнічых не зважаў,
яго стралялі — ён ляжаў,
галодным быў — карэньне рыў
і думаў: голад паўбяды,
былі і горшыя гады,
пустыя, быццам жалуды.
Вяпрук пад шатамі дубоў,
галодны, думаў пра любоў,
пра тое, што усё жыцьцё
ён чуў адно — сяброў ныцьцё:
маўляў, паганы гэты лес,
савіны ды вужыны спрэс.
I каб ня няў яго народ,
ён ікламі ўгрызаўся ў лёд,
запэўніваў, што жалуды
у іхнім лесе не бяды,
што недародкі ёсьць паўсюль,
калі ж не каштавалі куль —
ідзіце ў свой прывідны лес,
там сьцежкі паляўнічых спрэс,
а я сьцяжынаю вужоў
пайду на голас мудрых соў,
галодны, думаў пра любоў,
пайду, знайду зялёны Дуб
сярод лядзяных, сьнежных гурб
ды ікламі ўгрызуся ў лёд
і зьненавіджу свой народ.

Шэпчуцца ў траве мурашы.
Ані ветру, ані грому,
і толькі расінкі бліскаюць, як маланкі,
а з параненай травы сочыцца зялёная кроў
на рудых мурашоў, на рудую глебу…
Усё зелянее і… бянтэжыцца,
і толькі цвыркочуць самазадаволеныя конікі:
ну што за дзіўны сьвет?
I калі ён паразумнее і ўрэшце зразумее,
што самая высакародная кроў — зялёная?
Але ўсё адно ў зялёнай траве
шэпчуцца рудыя мурашы
пра тое, што гэтая трава
і гэтыя агідныя зялёныя конікі
жывяцца рудой глебай.

На яе галінах растуць яблыкі, на карэньнях
камяні. Нават у самыя лютыя маразы, калі
ледзь-ледзь б’ецца сэрца, каб ня даць
дарэшты зьмерзьціся крыві, камяні выцягваюць
зь яе апошнія жылы. Хтосьці іншы даўно
сканаў бы, нат не счакаўшы сваёй першай
пладаноснасьці, а яна ў незямных пакутах
зноў і зноў выходзіць з забыцьця
зімовай анэстэзіі і кожнага разу чакае
сваёй вясны, быццам апошняй
радасьці-спадзяванкі.