Янка Купала - Шляхам жыцьця

Але хоць колькі жыць тут буду,
Як будзе век тут мой вялік,
Ніколі, браткі, не забуду,
Што чалавек я, хоць мужык.

I кожны, хто мяне спытае,
Пачуе толькі адзін крык:
Што хоць мной кожны пагарджае,
Я буду жыць! — бо я мужык!

Дайце скрыпку мне маю.
Дайце мне мой смык!
Я зайграю, запяю,
Як жыве мужык.
Глянь: вялікае сяло —
Ветрам хоць разьвей,
Завяло ж там, завяло
Бяздольле людзей!
Бачыш, быццам чалавек,
Векам малады:
Сьлёзы лезуць з-пад павек,
Гнецца ад бяды.
Сіла згублена ў палях,
Сышла ні за грош,
Дыхавіца у грудзях,
У каленях дрож.
Колькі слава і рука
За жыцьцё цярпіць!
Адно доля бедака
Сном вячыстым сьпіць,
За ўсю працу, за ўвесь труд,
Зьвярнуцца к каму?
Камень голы там і тут
Платаю яму.
Летам выаздабе ў пот
Мачыху-зямлю, —
Увосень схопіць недарод
За работу ўсю.
Зімой — холадам зь сям'ёй
Воўкам завядзе,
На паліцу зуб вясной
З голаду кладзе.
Так ідзе за годам год,
I не паглядзіш —
Ачапіў Мікіту звод,
Лёг пад белы крыж.

Кепска жыці! дый што зробіш?
Цярпець мусіш як-нібудзь,
Грош заробіш, два праробіш,
Кроў, пот, сьлёзы век цякуць.

Няма ботаў — лапці носіш,
Абы толькі стала лык;
Штось украдзеш, штось заробіш,
Вось і сыт я, гад, мужык.

Ў тры пагібелі гну сьпіну
Перад тым, хто сьсе мой пот;
Скажаш праўду — як скаціну,
Цябе злаюць на ўвесь род.

Цэлы век безь перарыву
Гараваў, ракой пот цёк,
I вось — дайцеся ўсе дзіву —
Я ад беднасьці ня ўцёк.

Голы, босы хадзіў дзіцем, —
Цяпер стар, і ўсё ж ня ўскрос:
Паглядзіце, пасудзіце —
Я таксама гол і бос.

Скора з чэрвямі сам-насам
Сьмерць папрэ жыць бедака,
Вы ж ці глянулі хто часам
На магілу мужыка?

Варта глянуць: крыж яловы
Пахіліўся, мохам зрос;
Насып, знаць, калісь дзярновы,
Дажджавы ручай разьнёс.

Замест ружаў, геаргіняў —
Крапіва, лаза, палын,
А пад імі ў дамавіне
Ляжу я — нядолі сын.

Спачываю, пазабыты
I чужымі, і сваймі…
О, цяпер адзет і сыты!
Жыў зь зямлі і сьпі ў зямлі.

Над мной восеньню слатлівай
Ды зімоваю парой
Гудзіць вецер жаласьліва
Песьняй гораснай такой.

Вецер сьвішча, вецер стогне,
Жальбы шле ў выцьці дзіком,
Можа, сэрца чыё дрогне
I ўздыхне над мужыком.

Сагнуўшы плечы ў крук,
Араў зямлю Паўлюк,
Як чорны вол варочаў,
А з дня ў дзень, з году ў год
За плот шоў ўвесь прыплод,
Сам днём блудзіў, як ночай.

Так выйшла ўся моц з жыл, —
Араць ня стала сіл,
Настаў канец дакукі…
З касою сьмерць прыйшла,
З сабой весьць прынясла:
Пара складаці рукі!

Ўзяў шлюб зь зямлёй Паўлюк,
Ня гне ўжо плечы ў крук,
Быдлём ня чэзьне болей.
Памёр і не спазнаў,
Што на чужых араў
Ўвесь век чужое поле.

За сахой, бараной,
За сярпом і касой
З дня на дзень, з году ў год
Сьлёзы, пот лье народ,
А за гэта за ўсё
Што ж здабыў за жыцьцё?

Гэй, го-го! Гэй, го-го!
Мы жывём і пяём,
Хлеб наш людзі ядуць,
Мы ж мякіну жуём!..

З тапаром і пілой
Маразянай зімой
З дня на дзень, з году ў год
Шуркі ставіць народ,
А за гэта за ўсё
Што ж здабыў за жыцьцё?

Гэй, го-го! Гэй, го-го!
Мы жывём і пяём,
Аграваем другіх,
Самі холад клянём!..

На палац, на пакой
На сьпіне на худой
З дня на дзень, з году ў год
Бэлькі носіць народ,
А за гэта за ўсё
Што здабыў за жыцьцё?

Гэй, го-го! Гэй, го-го!
Мы жывём і пяем,
Дамы ставім людзям,
Самі мром пад вуглом!..

Як выйду за хату
На траву-лагі,
А што ж касіць буду,
Божа дарагі?

Ой, лю-лі, лю-лі,
Што ж буду касіць?..

Туды-сюды, сям-там —
Сьмех казаці людзям:
Сівец, аер, куп'ё —
Вось і ўсё, вось і ўсё!

Як выйду за хату,
Дзе дабро — шнурок,
А што буду жаць я,
Зьбіраць, везьці ў ток?

Ой, лю-лі, лю-лі,
Што ж буду зьбіраць?

Туды-сюды, сям-там —
Сьмех казаці людзям:
Мятлу, гірсу, званец, —
Вось і ўсё, і канец!

Як выйду за хату, —
Бор шуміць, пяе…
А што ж буду сеч я,
Дзе хвойкі мае?