Гэнры Лангфэла - Спеў аб Гаяваце

Проста лініяй азначыў
Ён зямлю, дутою — неба,
Паміж імі зорнай стужкай
Ноч лягла, а дзень — праменнай;
Кропка злева — край усходні,
Кропка справа — край заходні,
На вяршыні — кропка поўдня,
Рысай хвалістай адзначыў
Ён дажджы і навальніцы.

След на сцежцы да вігвама
Быў гасцінным запрашэннем
На сяброўскую размову,
Акрываўленыя рукі —
Грозным сімвалам знішчэння
І варожасці адзнакай.

Гэта ўсё свайму народу
Растлумачыў Гаявата
I сказаў: «Зірніце, людзі,
На магілах вашых продкаў
Ні прыкмет няма, ні знакаў.

Хай жа кожны намалюе
На магілах свой сямейны
Сімвал, татэм старажытны,
Каб маглі нашчадкі нашы
Іх па надпісах адрозніць».

I тады намалявалі
На слупках магільных людзі
Кожны — свой сямейны сімвал,
Кожны — татэм старажытны:

Хто Бабра, а хто Мядзведзя,
Хто Лася, хто Чарапаху —
Як адзнаку, што на гэтым
Сумным месцы пахаваны
Правадыр, начальнік роду,
Што засноўваў слаўны татэм.

А прарокі, Джосакіды,
Заклінальнікі, Вэбіны,
Лекары і знаўцы лекаў,
Міды, фарбай малявалі
На бяросце і на скуры
Разнастайныя малюнкі,
Безліч знакаў таямнічых,—
Кожны меў свой сэнс, а разам
Сэнс агульны набывалі:
Сілу песні чарадзейнай.

Там Вялікі Дух, Стваральнік,
Выбухаў святлом уверсе;
Там Кінэбік, Змей Вялікі
Узнімаў крывавы грэбень;
Там былі намаляваны:
Сонца, зоры, цьмяны месяц,
Шэры сыч, арол і сокал,
I баклан-вяшчун, і жораў,
Пакараныя, што ходзяць
Без галоў па небасхіле,
Смерць, якая прасцірае
Рукі з прагаю крывавай,
Заваёўнікі, што неба
I зямлю ў руках трымаюць!

Гэта ўсё намалявана
На бяросце і на скуры;
I вайна, і паляванне,
I хвароба, і папраўка
Занатоўваліся ў песнях,
Перакладзеных на знакі,
Што сваё значэнне мелі.

Найвялікшае закляцце —
Што мацней ад лепшых лекаў,
Палявання небяспечней
I смяротней лютай бойкі,—
Песня вечная Кахання
Не была людзьмі забыта
I тлумачылася ў знаках.

Першы знак — размаляваны
Чалавек чырвонай фарбай;
То — музыка закаханы;
Значыў знак: «Я расфарбоўкай
Над усімі ўладу маю!»

Чалавек на барабане
Такты гучна выбівае,
Мае гэткі сэнс малюнак:
«Гэта я спяваю! Слухай!»

Той жа самы барабаншчык
Пад страхой вігвама грае,
Мае гэткі сэнс малюнак:
«Я прыйду, маёй ты будзеш,
Меж не ведаюць пачуцці!»

Потым дзве фігуры побач —
I мужчына і жанчына,
Дзве рукі ў адну зліліся,
Тлумачэнне: «Не схаваеш
Сарамлівых шчок румянасць
Ад мяне, наскрозь я бачу
Тваё сэрца, дарагая!»

Потым — востраў адзінокі,
А на ім стаіць дзяўчына;
Песня гэтага малюнка
Так гучыць: «Хаця адлегласць
Немалая паміж намі,
Але мар маіх імклівасць
I жаданняў чарадзейнасць
Нашы сэрцы набліжаюць!»

А далей — юнак схіліўся
Над дзяўчынаю заснуўшай,
Словы палкага кахання
Шэпча ёй: «Хоць ты ў далёкім
Свеце Сну, Маўчання царстве,
Але ты мой голас чуеш!»

I апошняя фігура,
Знак апошні — сэрца ў цэнтры
Зачарованага кола;
Можна так малюнак гэты
Растлумачыць: «Размаўляю
Я з тваім адкрытым сэрцам!»

Так было, што Гаявата,
Мудра дбаючы аб людзях,
Навучыў народ майстэрству,
Таямніцам малявання
На кары бярозы гладкай,
На аленя скуры белай,
На магіл слупках маўклівых.

У той час Ліхія Сілы,
Што ўжо ведалі пра мудрасць,
Пра сяброўства Гаяваты
З Чайбайабасам, музыкай,
Баючыся іх учынкаў,
Іхніх спраў высакародных,
Між сабой прыйшлі да згоды
Пасварыць іх альбо знішчыць.

Чайбайабаса, музыку,
Папярэджваў Гаявата:
«О мой брат, не адыходзься,
Сіл Ліхіх асцерагайся!»
Чайбайабас толькі ўстрэсваў
Смалянымі валасамі,
Смеючыся бесклапотна:
«Не турбуйся, брат, за мною
Зло з няшчасцем не палююць!»

А калі зіма скавала
Хвалі Велічнага Мора,
Засіпелі завірухі
У засохлых лісцях дуба,
Сосны ўсе ператварыўшы
У бялюткія вігвамы,—
Чайбайабас не паслухаў
Засцярогі Гаяваты,
Захапіўшы лук і стрэлы,
На рагатага аленя
Паляваць адзін паехаў.

Перад ім алень рагаты
Морам Велічным імчаўся;
Толькі лёд трашчаў здрадліва,
Калі гнаўся ўслед на лыжах
Ён, не чуючы нічога
У запале паляўнічым.