Янка Лучына - Паляўнічыя акварэлькі з Палесся

Як я апавядаў пра свой залішні спех,
Смяяўся Грышка, саркастычны быў той смех,
За звычаем п'ючы з бутэлькі паляўнічай,
Дадаў:
«Ласі не верабейкі?! Так, панічу?»

«Куцця , паночку, заўтра, трэба ў поле рушыць,
Вялося так спрадвеку». —
«З дому йсці не мушу:
Мароз вялікі, вецер, дзе ні стань — шарпак,
Псы лапы зраняць».
Як сказаў я, Грышка так
І пляснуў у далоні з роспачы, няйначай.
«Паночку! што я чую?! Што ўсё гэта значыць?
Якая завіруха нават ні была б,
А трэба йсці. Няхай не слухае пан баб!
Ад іх, ад гэтага стварэння, шмат ліхога,
Не абышлося й тут без языка даўгога:
Зашкодзіць! — ляп! няможна! — ляп! абы мянціць.
Цьфу! — заўтра з паляўнічых дома хто сядзіць?
У дзень куцці паўсюдна ловы ладзяць людзі.
Як заўтра пан заб'е, дык цэлы год біць будзе,
Як пудла дасць, пасля і ўлетку, і зімой
Натрапіць… стрэліць… папакруціць галавой!
Шарак, забіты заўтра, многае пакажа, —
Як лось, казуля ў іншым часе, столькі ж важыць.
Ну хоць дразда забіць, хоць амялушкі дзве,
На птаства будзе шчасціць, і не дзе-нідзе.
Нам конча трэба йсці!» —
«Ат! слухаю пустое!
Лухта! Стары, а шчэ ўсё верыш у такое». —
«Лухта? Паночку!.. Вось жа ў недалёкі час
Базыль з Крывога Логу ў дзень куцці якраз
Ваўка і не забіў. Такі стралец!.. год цэлы
Пасля партач быў з партачоў, а ўсюды смелы.
Сам бачыў, схібіў у дзіка — хоць бы кусток,
Пытаюся: мо хворы?.. мо п'яны, браток?
Панурыўся, стаіць ён як дурны, аж шкода,
Мне ў дзень куцці той, кажа, воўк папсуў. Я згодны.
Забіў тады… аж радасна на сэрцы мне!
Клаў звера!.. хоць на крокаў сто і хвасянеш.
Пасыпалася шчасце мне, як з меха зерне.
Сава! — гляджу раз… луп!.. а падае цяцерка.
Абход удачлівы. Нагледжу свежы след
І адгадаю месца звера, ўвесь сакрэт». —
«Ну, досыць!.. Заўтра йдзем куды на паляванне?» —
«Ў лазняк». —
«А там ці знойдзем?» —
«З-пад зямлі дастанем!» —
«А потым?» —
«Праз хмызняк, што справа ад сяла,
З другога боку трэ заняць. Хрысту хвала!»

«Панічу любы! завітаў да нас нарэшце!
Сядзеў паніч задоўга ў гэным клятым месце,
Пыталіся штодня ў двары, на вёсцы ўсёй,
Калі ж да нас наведаецца вучань мой?!» —
«Не мог прыехаць я праз розныя замінкі». —
«Здароўе як?» —
«Нічога». —
«Не відно жывінкі
З аднэй прычыны: места — не вясковы кут,
Мудрэйшыя вы там, ды жваўшыя мы тут:
Я дзед, гадоў — шэсць крыжыкаў, вось век старога,
А шчэ з вас кожнага падужаць хопіць змогі». —
«Хвальба». —
«Ды не зусім! — шчэ не слабы на ўсё.
Пан знае?.. пачаліся вабы на ласёў». —
«То добра». —
«Сёння ж паспрабуем надвячоркам:
Удвух мы з панам рушым памаленьку борам,
У Лядах вабіць трэ, пры возеры Гнілым». —
«А ў Кругліцы?» —
«Хай крые Бог на слове тым!
Крушыны дзе няма, там часу лось не бавіць». —
«За рэчкай мо?» —
«Там не было на лекі нават!..
І начаваць да Базыля. Як стане днець,
Дадому рушым праз імшары, і канец.
Як прыйдзе лось на ваб, забіты будзе намі,
А не, дык што ж… хіба ж адважваюць кіямі.
Мо ў Чорных Лядах пан ваўка ўпалюе сам!
Сядзіць, хітруга, як на варце сочыць там.
Спанадзіўся… і як цялё вялізны, шэльма.
Вастру я зубы на яго, мне кроў псуў вельмі!» —
«Як жывяце?» —
«Патроху нейк жывем сабе». —
«Тытунь, фунт пораху і шапка вось табе». —
«А мой жа дабрадзею! любыя паняты!
Дарункаў кожны з вас прывозіць мне багата!
Над тытунямі гэты панавы тытунь!
Сягае ў мозак — аж да слёз, пад нос не сунь!
Тутэйшы местачковец, мешчанчук насаты,
Калі нюхнуў, быў чых — паліў, нібы з гарматы.
Якое дзіва!.. спірт!.. І шапка! Божа мой!
Пайду я на Вялікдзень да касцёла ў ёй.
Ангельскі, пэўна, порах… Шмат з яго рахубы:
Драбнюткі — нібы пыл, а з пысы выб'е зубы,
Дай мерку добрую… То ж, браце, дзівіна:
І дыму мала, й гук — як ляск у бізуна,
Нясе ў раўнюткі шнур!
Ды нам пара ў дарогу,
Да Лядаў шмат, да возера таксама многа,
З прычыны гэтай збор прыспешваць трэба край.
Да стайні йду, хурман парупіцца няхай».
Мо не пазней як з паўгадзіны, між палеткаў,
Якія спелым жытам залацелі ўлетку,
Каля жытнёвых коп на ржышчы за грудком,
Паўз ніву грэчкі, што духмяніла мядком,
Цёг трухам просты воз, драбінкамі названы,
Таварыш паляўнічых, конік наш буланы.
Я ехаў з Грышкам, а ў бары ўжо быў душой,
Акрылены надзеяй добрай і думой.
Нібыта стужка, лес наперадзе далёка
Раскінуўся, абняўшы небакрай шырока.
А жнівеньскае сонца прыспарала жар,
Блакітны промнямі выбельвала абшар,
Хіліла бег свой дзённы пакрысе. За возам
Клубіўся хмаркай пыл, узбіты на дарозе.
Клубоў разрост супыніць неўзабаве лес,
Кружляе каня ў небе з крыкам жальным спрэс.
Ды зрэшты — ціша. Спіць, спавітая спякотай,
Уся прырода, толькі капытоў стукота
І тарахценне воза будзіць той куток.
Вось мы і ў лесе! Чуўся тут і халадок,
І смольны водар, што струменіў бор хваёвы.
Драбінкі трэсліся на сплётах каранёвых.
Дарожка вузкая вужакай лесавой
Вілася між кустоў ляшчынавых і хвой.
Выстукваў дзяцел на ствале, і невысока
Над галавою з крыкам праляцела сойка.
Я свіснуў — і памкнула з пуду. Шчэ ляцеў
Над намі нейкі птах, варону выдаў цень.
«Но! но! стары буланку! — Грышка панукае
Ды на каня і на дарогу наракае. —
Удача, можа, будзе заўтра ў паніча,
Як пойдзем разам паляваць на рагача.
Надзеі мала сёння. Ёсць ласі далёка,
Дзе матачнік, я без пары не б'ю. Як вока
Пільную іх. А мо надарыцца пасля
Нам з панам хвіля на шляху да Базыля.
Калі там ні бываў, як нейкая мне кара
Той воўк, крадзе мой час. Задам калісь прыпаркі
Я шкодніку! — крыві мне колькі ён псуе!
Не паддаецца воўк на хітрыкі мае,
Ў адным заўсёды месцы, шэльма, чыніць варту.
Бывалец ён, але ж і я натуры ўпартай».
Штораз гусцейшы лес, хіліцца ўжо зачаў,
Бо блізка тут вада. Дарога праз гушчак
Віецца. Елка, вольха, цёмны граб, асіна.
Прыемны халадок ад вільгаці ў нізіне.
Раўчак, як шыба, бліснуў у кутку лясным,
Тулілася сядзіба Грышкава за ім.
«Гэй! гэй! — ёсць дома хто ці не?! — сюды, і жыва!
Няма, напэўна, анікога, зараз жніва.
Што ж мне рабіць?.. Стаяцьме дворскі конь у той
Аборы, скемяць… ах, Вінцук не знае мой,
Што ў Базыля мы будзем, ён прыйшоў бы ўночы,
Прыдаўся б заўтра, дапамог бы нам ахвоча.
Пацёгся ў поле мо?.. Што ж мне рабіць далей?..
Ага!.. пакінем торбу й стрэльбу на стале.
Пабачыць, здагадаецца тады, што клічам,
Пазнакай шлях падкажам… Добра ўсё, панічу!
Паставіць трэ каня, сянца буланку даць,
І рушым. Запрашаю ў хату завітаць».
Гаспода. Посуд на паліцы. Чыста ў хаце.
Абраз з выявай Божай Вастрабрамскай Маці.
Таўстуха-печ, палаці, што амаль пад столь,
Дзве лавы, зэдлік і засланы просты стол.
На ім выглядваў хлеб з-пад чыстай палатніны,
Нож побач, соль на сподку. Ток чысцюткі з гліны
Заместа мосту, — гаспадыніна хвала.
Пры печы вілы, качарга і чапяла.
Карцінкі на сцяне наклеены. Змест кожнай
Без повязі. Выяву ўбачыш Маці Божай,
А побач войска — шыхт ваярскі за шыхтом,
Малюнак пекла — плата за грахі агнём,
Святы чаргуе Юры ў шышаку стажковым
І этыкетка ад бутэлькі каньяковай,
Красуецца французскі надпіс «fine champagne».
Пайшла і мода вось — дзяўчынкі ля дзвюх пань,
Якісьці зноў святы з шатанам і анёлам.
Пад ложкам скрынкі розныя, пад самай столяй
На рыбу восці, невад, вязкі сушаных грыбоў,
Шмат усялякіх зёлак — не злічыць пучкоў,
Вянкі цыбулі, белы часнаку вяночак.
Віселі стрэльбы, торбы шэрыя ў куточках,
Рагаціна ў куце выстойвала адна,
То ж ловы помніла на медзвядзя яна,
Стапырыўся над ёю цецярук напханы,
На ваб, няйначай, паляўнічым ужываны.
Гарэлі на вакне вазоны ад двара —
Ў гаршчэчках месячная ружа і герань.
«Наб'ю шчэ стрэльбу я, і выбірацца можна.
Пакуль там што, пан ліпцу паспытае, можа,
Свяжуткі, сёлетні, ільсніцца серабром», —
Казаў Рыгор, нёс місу з сотавым мядком.