Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш, або Апошні наезд у Літве

Ды тут Суддзя сказаў: «Ідзі, Граф, бо ўжо позна».
А ксёндз: «Даволі, ўжо! — прамовіў з мінай грознай. —
Спяшайцеся!» Вось гэтак ксёндз з Суддзём Сапліцам
Іх праганяюць і змушаюць разлучыцца.
Тадэвуш у слязах, на доўгую разлуку
Абняўся з дзядзькам і ксяндза цалуе ў руку.
А Робак да грудзей прыціснуў яго скроні,
Злажыў на галаве накрыж свае далоні,
На неба глянуў і сказаў: «Сынок мой! Богам!»
І плакаць стаў… Тадэвуш скрыўся за парогам.

«Як так? — спытаў Суддзя.-І ты яму нічога
Не скажаш зараз, нават і перад дарогай?»
«Не, — ксёндз сказаў,— не дам яму ніякіх знакаў
(I тут, закрыўшыся рукамі, доўга плакаў).
Няхай ад беднага лепш будзе гэта скрыта,
Што бацька змушан быў шмат год, накшталт бандыта.
Хавацца ад людзей. Сказаць я марыў,
Ды Богу за грахі зраблю яшчэ ахвяру».
«Тады пара, — сказаў Суодзя, — падумаць штосьці
І аб сабе, бо хвораму ў тваім узросце
Няма як з іншымі збірацца у вандроўку.
Ты ж мне казаў, што ўжо даўно нагледзеў схоўку,
Скажы мне, дзе яна? Вунь брычка ўжо гатова,
Някепскім сховам будзе хатка леснікова».
А Робак галавой крутнуў: «Да заўтра рана
Ёсць час, — сказаў,— пашлі, мой браце, па плябана,
Каб як мага хутчэй прыбыў сюды з прычасцем,
Адпраў усіх, астанься з Ключнікам — на шчасце,
Ён тут. І дзверы зачыні».

Яго наказы
Суддзя ўсе споўніў, сеў на ложак, а Гервазы
Стаіць, апёршы локці на мячы, а скроні,
Прыгнуўшыся, заціснуў у свае далоні.

А Робак, перш чым мовіць, Ключніка аблічча
Праверыў пільным вокам моўчкі, таямніча.
І як хірург перш мяккую руку ўскладае
На цела ў месцы, дзе яго прабіць жадае,
Так Робак быстрыню сваіх вачэй злагодзіў
І імі па Гервазага вачах праводзіў,
Ўканцы, як бы рашыўшыся, ўваткнуць нож зразу,

Прыкрыў рукою вочы і пачаў ад сказа:
«Я — Яцак Сапліца…»

І Ключнік, гэта слова
Пачуўшы, згорбіўся і, корпуса паловай
Нахілены наперад, звіс, прыгнуўшы ногі,
Як камень, спынены ў палёце ў паўдарогі,
Тапырыў вусы, вусны расчыняў шырока,
Гразіў зубоў аскалам, страшным блескам вока,
Рапіру выпусціў, пасля каленьмі сціснуў
Каля зямлі, рукой хапаў, і меч павіснуў
Ля ног, з’язджаў назад, што раз распрасціраўся
І ў розныя бакі канцом сваім ківаўся.
Гервазы быў, як рысь паранены, што хоча
З густэчы дрэва кінуцца стральцу у вочы:
Ўздымаецца клубком, мармыча, зрок крывавы
Іскрыцца, вусы ходзяць, б’ецца хвост рухавы.

«Нішто мяне ўжо ўстрашыць, — ксёндз сказаў,— не можа,
Бо ўжо я, пан Рэмбайла, пад рукою Божай,
Але ў імя таго, які свет грэшны збавіў,
Благаслаўляў сваіх забойцаў і адправіў
Бандыта ў рай, прашу цябе, апамятайся
І выслухаць расказ мой гэты пастарайся.
Сам прызнаюся: я для сэрца аблягчэння
Прасіць хачу, хоць мо й не будзе, прабачэння.
Паслухай споведзі маёй, пасля са мною
Рабі што хочаш». Рукі склаў перад сабою,
Як пры малітве. Ключнік адступаў з вачыма
Адкрыгымі, рукой біў лоб, сціскаў плячыма.

А ксёндз тут распачаў сваё апавяданне,
Як жыў з Гарэшкам, пра вялікае каханне
З яго дачкой і ад таго ўсе непаладкі.
Ды гаварыў бязладна, і былі выпадкі,
Што скаргі і папрокі споведзь абрывалі,
І быццам ён канчаў, ды зноў працягваў далей.

А Ключнік, знаючы падзеі ўсе дакладна,
Усю аповесць, што вялася так бязладна,
Парадкаваў, забытае ішло на памяць.
Але Суддзя ўсяго не мог дакладна ўцяміць.
Абодва слухалі, спусціўшы ўніз галовы,
А ў Яцка ўсё цяжэй зляталі з вуснаў словы,
І часта запыняўся.

«Ты ж ведаеш, Гервазанька, як Стольнік проста
I часта заклікаў мяне, узносіў тосты,
Крычаў не раз пры ўсіх — таго мне не забыцца,
Што друг яго найлепшы — гэта я, Сапліца.
А як ён абдымаў! Здавалася, са мною
Гатоў ён падзяліцца нават быў душою.
Прыяцель ён? Ён знаў, як там усё гарэла
Ў душы маёй…»

Тым часам шэпты сталі навакол кружыцца,
Такі-сякі казаў мне: «Эй ты, пан Сапліца,
Дарма стараешся, саноўніка парогі,
Не йначай, завысокія на Яцка ногі!»
Смяяўся я, нібыта я ў нішто магнатаў
Стаўляў, а з імі дочкі ўсіх арыстакратаў,
Што быццам к ім хаджу па дружбе на гулянкі,
А ў жоны не вазьму другой, апроч шляхцянкі
Але ў душу калолі гэтакія жарты.
Я малады быў, ведаў, колькі быў я варты
У нас, дзе шляхціц побач мог з арыстакратам
Стаць каралеўскае кароны кандыдатам!
Тэнчынскі ж некалі і ў каралеўскім родзе
Прасіў рукі і атрымаў яе па згодзе.
Імя Сапліцы горшае, скажы адкрыта,
Крывёю, службай для Рэч Паспалітай?