Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш, або Апошні наезд у Літве

«О! — ўскрыкнуў Граф з паднятымі ўгару рукамі, —
Любіў я гэты мур, надгрызены вякамі,
Хоць і не ведаў, колькі ён багаццяў крые:
Сцэн драматычных столькі, жудасці такія!
Як толькі гэты продкаў замак адваюю,
Цябе сюды сваім бургграфам накірую.
Я зацікавіўся аповесцю тваёю.
На жаль, не трапіў я сюды начной парою, —
Акрыўшыся плашчом, прысеў бы на каменні,
А ты б мне маляваў крывавыя здарэнні.
Шкада, што слабы маеш дар апавядання.
Чытаў і чуў я шмат вось гэтакіх паданняў.
У Англіі, Шатландыі усе палацы
І замкі ўмеюць жудасцямі выхваляцца.
Амаль у кожным слаўным і магутным родзе
Пра здрады і забойствы знойдзеш звестак годзе,
А помста ў новыя зыходзіць пакаленні,
А вось у Польшчы — рэдкасць гэткія здарэнні.
Я чую, як ва мне Гарэшкаў кроў зайграла,
І справа гонару мне яснай зараз стала.
Вось так! Перагаворы я сарву з Сапліцам,
Гатоў на шпагах з ім ці пісталетах біцца
За гонар свой!» Тут рушыў урачыстым крокам,
А ўслед ішоў Гервазы і ўздыхаў глыбока.
З сабой гаворачы, ля брамы Граф спыніўся,
На замак глянуў, ля каня замітусіўся
І так заканчваў сам з сабой бяседу:
«Мне жаль, што жонкі не прыйшлося мець суседу,
Або дачкі, ў якую мог бы закахацца,
А потым немагчыма з ёй было б пабрацца.
Вось новы вузел зблытаў бы апавяданне:
Тут — сэрца, там — сумленне! Помста і каханне!»

Так шэпчучы, даў шпоры, ў бок двара падаўся,
А тут гурт паляўнічых з лесу паказаўся.
Любіў Граф паляванне, ледзь стральцоў убачыў,
Забыўся ўміг пра ўсё, да іх насустрач скача, —
Мінае браму, плот, гарод. На павароце
Зірнуў і запыніў каня пры плоце.
Быў сад.

Уздоўж стаялі дрэвы рад ля рада
І зацянялі плошчу поля. Сподам — грады.
Капуста да зямлі тут лысіны зніжае,
Нібы пра лёс гародніны ўсё разважае.
Там боб струкі свае ўплятае моркве ў косы
І тысячай вачэй за ёю сочыць скоса,
А там залоціцца на сонцы кукуруза
I дзе-нідзе гарбуз з бацвіння выпнуў пуза,
Залезшы па сцябліне са сваіх загонаў
У госці да натоўпу буракоў чырвоных.

На ўзмежках гэтай рознаколернай паляны
Шарэнгамі, як войска, лес стаў канапляны.
Гародных кіпарысаў водар, ліст зялёны
З’яўляюцца для град надзейнай абаронай,
Бо гадзіна не смее праз лісты прабрацца,
А вусені-пачвары паху іх баяцца.
А далей мак узняў бялявыя сцябліны,
На іх як быццам рой рассеўся матыліны,
Трапечучыся крыльцамі,— у іх мігценні
Гараць вясёлкі ды каштоўныя каменні —
Такім багаццем колераў мак позірк кліча.
Між кветак, як між зорак месяца аблічча,
Сланечнік велічны багаты расцвітае
І цэлы дзень за сонцам твар свой павяртае.

Пад плотам грады без кустоў, без дрэў і кветак —
Гарод на агуркі займае ўвесь палетак.
Прыгожа выраслі і лісцем лапушыстым
Пакрылі плоіпчу, быццам дываном пушыстым.
Сярэдзінай дзяўчына ў ранішнім адзенні
Ішла, а зелень ёй сягала па калені.
Сыходзячы ў барозны, быццам не ступала,
А па лістах плыла і ледзь-ледзь іх кранала.
На скронях пад брылём шырокім саламяным
Дзве стужкі колерам ірдзеліся румяным
У пасмах светлых валасоў яе дзявочых.
Трымала кошык на руцэ. Спусціла вочы,
Руку наставіла, як быццам для хапання,
Нібы дзяўчо, калі ў купальні гнацца стане
За рыбкаю свавольнай. Так уздоўж загонаў
Згінаецца з кашолкай над гурком зялёным,
Які кране нагою ці прыкмеціць вокам.

Пан Граф, які заўважыў з’яву ненарокам,
Цішком стаяў. Жакеям, што ўслед над’язджалі,
Рукой даў знак спыніцца, дык і тыя сталі.
Ён шыю выцягнуў, глядзіць, як той дзюбаты
На варце журавель, старанна тым заняты,
Каб толькі не заснуць, як гурт адпачывае,
І камень у падкурчанай назе трымае.

Ды вось пачуўся Графу шэлест каля скроні.
Быў гэта Робак і трымаў ён у далоні
Падняты ўверх манаскі пояс вузлаваты:
«Гуркоў вам хочацца? Іх тутака багата!
Не лезь у шкоду, пане, бо на гэтым полі
Чужы ўраджай, тваім не быць яму ніколі!»
I, пальцам строга паківаўшы, ўбок падаўся.
Дык і пан Граф тут доўга ўжо не заставаўся.
Хоць засмяяўся, ды не рад быў перашкодзе.
Вярнуўся вокам у гарод, але ў гародзе
Яе ўжо не было, і толькі у аконцы
Мільгнула сукня, стужка ўспыхнула на сонцы
На градах знаць, якой трымалася дарогі,
Бо цёмны ліст, які кранулі яе ногі,
Падняўся ўгору, задрыжаў і стаў на месца,
Так, як вада, калі к ёй птушка дакранецца.
І толькі, дзе стаяла, кошычак з ракіты
Угору дном ляжаў, са сполаху забыты.
Гуркі згубіўшы, ён на лісці затрымаўся
І на зялёнай хвалі лёганька хістаўся.