Якуб Колас - Сымон-музыка

Скрыпку ўчула, не стрывала
І, схаваўшыся ў кусты,
З паўгадзіны тут стаяла, —
Вельмі ж добра граеш ты:
Век бы слухала, здаецца! —
Так гаворачы, яна
Села радам з ім, смяецца,
Ціхай радасці паўна.
Хлопчык здзіўлен, ён бязмовен,
Ён таксама шчасця повен.

Чаму ж ты маўчыш, Сымонка?
Ці пашкодзіла? не рад?

Мне здаецца — ўзышло сонка,
Асвятліла гэты сад,
Бо ты добрая, з душою,
Ты ўся свецішся дабром,
І здаецца, што з табою
Я даўно-даўно знаём,
Бо душа душы шукае,
Бо ёй цяжка на зямлі.

Не хвалі; я не такая,
Не, мяне ты не хвалі!..
Паіграй!

А як прагоняць?..
Лепей так паседзімо;
Няхай ноч адна гамоніць,
Няхай граецца само.

Хіба ж ночка голас мае?
Ночка проста — ноч і цень,
Калі ўсё адпачывае,
Ноч тады, як згасне дзень.

І ні разачку ніколі
Ты не чула, як жыва,
Галасоў начных у полі,
Ці як шэпчацца трава?
Як у лесе дрэва з дрэвам
Ціха, важна загудзе,
І як жыта шумам-спевам
Мову-песню павядзе?
Ось прыслухайся, Гануся,
Ды навокала ты глянь…

А мне страшна, я баюся…
Можа гэта толькі здань,
Або нечысная тхлань?

Ты не бойся: не пасмее
Злыдзень нават падступіцца,
Бо дабром і згодай вее,
Ён той згоднасці баіцца.
Спіць усё, а дух сусвету
З духам лучыцца зямлі
І адводзіць ліхасць гэту,
Каб шчаслівы ўсе былі.
І ўсім добранька: раслінкам,
Пташкам, рыбе і звяром
І тым беленькім хмурынкам,
Дзе грымеў нядаўна гром,
І тым зоркам нерухлівым,
І тым зоркам, што дрыжаць,
І прасторам тым маўклівым,
Што над зорамі ляжаць;
І цяпер, у часе згоды,
Хоры песень іх чутны,
Голас нейкай асалоды.
Мы жывём — жывуць яны!

Я не ведаю нічога!
Ты ж гаворыш, бярэ дзіва.
Так, на свеце ўсяго многа,
Як размысліш унікліва
І падумаеш над гэтым.
А скажы: і краскі жывы?
Ім баліць, як рвеш іх летам?

Ну, напэўна, балець будзе.
Можа нават яны плачуць,
Толькі слёзак іх не бачаць,
Ці не хочуць знаць іх людзі!

Ах, Сымонка, вось цікава!
Я не буду рваць іх болей:
Хай жывуць сваёю доляй,
Бо на гэта маюць права…
Як дазнаўся ж ты, спытаю,
Аб жыцці тым, што за намі?

Я так, Ганя, адчуваю,
Бачу ўласнымі вачамі.
Быў я меншы, жыў я з дзедам,
Ды не з гэтым, а з другім,
І ён многа чаго ведаў,
Шмат гуторылі мы з ім.
Ён і скрыпку даў мне гэту,
Навучыў вадзіць смыком.
Ён памёр у канцы лета,
Я ж вандрую жабраком…

Ты — жабрак! Чаму ж так стала?
І ці ж гзта справядліва?
Ты павінен жыць шчасліва,
А табе разгону мала!..
Мне так шкода цябе, шкода:
Ёсць бацькі, ты ж сірата!..
Твая долечка люта,
І пагана, ох, прыгода!

Можа так, а можа й не:
Служыць шчасцейка і мне.
Вось паслухай, зрабі ласку:
Раскажу табе я казку.

«То няўдалы,
Непрыкметны быў дубок,
Нехлямяжы, заняпалы
І пахілены набок.
Хто быў дужшы і праворны,
Той грунт лепшы карыстаў,
А слабейшы і пакорны
Жыцце толькі марнаваў.
Дрэвы ўсе раслі, таўшчалі,
А закіданы дубок
За нямашто зневажалі,
І ён быў так адзінок,
Змізарнелы і адметны,
Для другіх дубоў чужы,
З ім быў кожны непрыветны,
Як той камень на мяжы.
Збоку глянуць — дуб нікчзмны
І не варты нікуды.
Ды чужы свет патаемны:
Хто зірне ў нутро, туды?
А ў яго быў кут багаты
Думак розных, спеву, сноў,
Казак вугал непачаты,
З ім парады ветрык вёў,
З ім размовы мелі хмаркі,
Перасмейваліся з ім,
Плывучы ў адзенні яркім,
Тканым сонцам залатым;
З ім улетку, дзень і ночку,
Булькаў светлы ручаёк,
А з палёў, з лясоў дубочку
Нёс навіны матылёк.
Углыбіўшыся ў плынь свету,
З тым злучыўшыся жыццём,
Часта ў жаль яго адзеты,
Ён зрабіўся песняром.
І спяваў ён так прыўдала
У той час, як свет сціхаў,
Што аж неба замірала,
І зямля ўся замаўкала,
І дух згоды ахінаў
Тады ўсё яе стварэнне,
І ўсё слухала той спеў;
Чэзла зраднае насенне,
І знікалі злосць і гнеў.
Ажывала ноч глухая,
Зноў займаўся ясны дзень,
Затраслася сіла злая,
Чуе — кепска; згіне цень.
Сціхла песня — цёмна стала,
Згаслі ўраз усе агні,
І сякера заблішчала
Пры дубовым карані!
Ссеклі злыдні дзіва-дрэва,
Сэрца вынялі з яго,
Каб не чулі болей спеву
Найдзіўнейшага таго,
А дубок без сарцавіны
Злосна кінулі на дол.
Змоўклі песні з той часіны,
Смутна стала навакол;
Толькі зрэдку на світанні,
Як павейваў вецярок,
Журба чулася, стагнанне, —
Плакаў ссечаны дубок.