Якуб Колас - Сымон-музыка

Дык то Ганна! Ну й дзяўчынка!
І прыўдалая ж яна!
Станік тонкі, бы націнка,
Тварык — ветлая вясна,
А як гляне, вочкі ўскіне,
Усміхнецца — ясны дзень!
Хоць якая злосць астыне,
Раптам згоніць з твару цень.
— Ну, частуй музыку, Ганя! —
Застыдзілася яна,
Як цвет маку, ўся дазвання
Шчочка стала чырвана.
Але вочкі ускідае
На Сымонку ды ізноў
Іх саромліва спускае
І ніяк не знойдзе слоў
Папрасіць яго як трэба.
І Сымонка сам не свой:
З сырам сыр есць замест хлеба,
Трэ галушачкі рукой,
Ніжай гне свой стан сірочы,
Рук не знае дзе падзець,
І не смее ёй у вочы
Смела, проста паглядзець.
Дзед тым часам твар жагнае,
Вочы ўзняўшы к абразом,
І прад імі выслаўляе
Ён прыветны гэты дом.
— Дзякуй вам за падвячорак! —
Кажа ён гаспадаром.
— Ну, Сымон, да першых зорак
Можа ў Ліпы сціганём? —
Хлопцу стала нейк маркотна.
— Пойдзем! — кажа, і ўздыхнуў
І падняўся ды гаротна
Хату тую азірнуў.
І заныла, так заныла
Сэрца беднае яго!
І журбота падступіла,
А па чым яна? чаго?
Зноў ісці жабрачым шляхам
І жыць гэтак дзень за днём,
Калі тут, пад гэтым дахам,
Ён авеяны святлом!
— Тут начуйце, хто вас гоніць?
Унь на небе колькі хмар!
Ды ўжо й позна, — ім гамоніць,
Іх спыняе гаспадар:
— Клуня блізка, і на сене
Можна добра адпачыць,
Чым вы мелі па калені
Гразь папоцемку мясіць.
— О, няхай вам Бог спрыяе!
Нам абы-які куток, —
Кажа дзед ды зноў знімае
Свае торбы і мяшок.

Адгрымелі час свой громы.
Гром-пярун імчыцца далей
З грознай раццю грознай хваляй,
А па лесе бураломы
Засталіся нерухомы;
Хто ўцалеў, маўчыць зацята,
Толькі дуб над трупам брата
Роніць з лісцяў слёзы жалю.
Дзесь на ўсходзе нікнуць хмары,
Дзесь адсвечваюць зарніцы
Блескам-ззяннем таямніцы;
Скаліць зубы слуп пажару —
Бляск над лесам, дзе стажары,
Там няшчасце, там згінота:
Нехта спален з тых грымотаў,
Спален свечкай бліскавіцы.
А ў бяздонні пас бліскучы,
З туманоў і зор сатканы,
У нябесных лёг палянах;
Там зліліся зоры ў кучы.
Неба ззяе, неба дыша,
Як бы нейкі напіс піша,
Неўчытаны і цякучы.

Лёг Сымон з Дзядком на сене —
Не змыкае вочак сон:
Перад ім плывуць, як цені,
І ўстаюць з усіх старон,
Як улетку хмаркі тыя
Над прасторамі палёў,
Думкі-вобразы такія,
Для якіх не знойдзеш слоў,
Каб іх выказаць дакладна
І ўлавіць іх рух дзіўны;
То трывожна, то павабна
Звалі-клікалі яны.
І адзін з іх, вобраз Гані,
Ад усіх ясней-ярчэй
Ззяў, бы зорачка ў тумане,
Мілым усмехам вачэй.
Ён і вабіў і смяяўся,
Ён гарнуў к сабе, ён зваў,
Краскай майскаю вагаўся,
Нейкі голас падаваў.
І ў Сымонкі гожа ў сэрцы
Песня пелася сама:
Адчыніць ёй трэба дзверцы —
Ёй спакою там няма,
Хоча вырвацца з палону,
Каб парушыць гэты сон.
Волі песням і разгону!
Здзек над песнямі — прыгон!

І не можа хлопчык зладзіць
Сам з сабою, каб не граць.
Ён ціхутка з торпу [11] Торп — скірда. злазіць —
Волю сэрцу хоча даць.
Ноч зямельку агарнула,
Лісцік дрэмле, спіць трава;
Краска лісцечка згарнула,
Дзесь кігікае сава.
А над цёмнай паласою,
Дзе стыкаецца з зямлёю
Край далёкіх небясоў,
Бы па слову чараўніцы,
Вочы ўскідваюць зарніцы
Над зямлёй паўзверх лясоў.
Погляд тых вачэй іскраных
Мрок калыша, мрок дрыжыць,
Ды завесак тых цямраных
Ён не думае злажыць,
Каб не страціць панавання,
Каб закрыць дарогу дню.
А Сымонка слаў вітанне
І вачамі на спатканне
Ён імкнуўся да агню.
І па струнцы па шаўковай
Тромкнуў пальчыкам Сымон, —
Адазваўся песняй новай,
І панёсся стройнай мовай
Чуткіх струн удалы звон.
І казалі струны тыя,
Струны чуткія, жывыя:

Як прыгожа-павабны вы, зоры!
Нібы высыпаў іней агністы,
Нібы пацерак шнур прамяністы

Асвятляе глыбіны-прасторы.
Ці не вам чэсць-хвалу даюць горы
І бясконцыя моры
Даляў сонна-імглістых?
Ці не вам гэтых хмарак зарніцы

Песень блескаў звіваюць вяночкі?..
Выплываюць з усходу чаўночкі,

Слугі сонца і яснай дзянніцы,
Каб дзяньку адчыніць акяніцы, —
Адсланяе граніцы
Гэта песня паўночна.

Быць хацеў бы я сонцавай коскай:
Зазірнуў бы я ў надзор’е;
Я гаманіў бы з чыстаю роскай,
Я бы каціўся з хмарчынай слёзкай,
Я б крынічкай бег з сузгор’я
І праз гэты цёк бы двор я.

Зоркі ў небе — неба вочкі,
Месячык — вартаўнічок,
Хмаркі — ветравы сарочкі,
Неба шыр — пастаўнічок,
Дзе ноч-цьма снуе красёнцы,
Дзе чаўночак ладзіць сонца,
Каб усплыў на іх дзянёк.
А зарніцы — пыл агнёвы
З панадземнага гарна;
Громы — водгулле размовы
Бліскавіц і перуна;
Знічка — зорачак кананне,
А вясёлка — выплыванне
Златадзеннага чаўна…
Але — ша! там штось мільгнула,
Голька шурхнула лістком!
Пад парканам каля шула
Штось стаілася цішком!
— Хто там? — ціха ён пытае.
— Гэта я, Сымонка, я! —
Цьма парушана пустая.
— Не палохайся — свая! —
І, як козачка лясная,
Бы той лёгкі матылёк,
Ганна вішні расхінае.
Ён назад ступіў на крок.