Montagu Butler - Step by Step in Esperanto

387. Kiam oni estas riĉa (or riĉaj), oni havas multajn amikojn. Ne ĉiam oni estas feliĉa, kiam oni estas riĉa. Ĉion novan oni ŝatas ( rates highly: 323): malnovan oni forbatas. Oni diras, ke kato havas naŭ vivojn. Oni vivas ne kun mono, sed kun homo. Kies panon oni manĝas, ties vorton oni parolas. Diron oni neas, skribo ne pereas( perish, be lost ). Oni parolas pri lupo, kaj vidas lian voston( tail ).

388. Enigmoj. Kie oni kronas la reĝojn de Anglujo? Kiajn ŝtonojn oni trovas en riveroj? (1191).

El eseo. “Oni uzas algebrajn simbolojn,kiam oni ne scias, pri kio oni parolas.”

La fiera patrino: “Oni diras, ke mia bebo tre similas al mi.” Amikino: “Nu, ne malĝoju! Tio ne multe gravas, se nur li estas sana.”

389. (a) Kian veteron oni havas en Novembro? Kiajn homojn oni punas? Kial oni kantas? Kiam oni dormas? Kie oni trovas konkojn? Kion oni uzas, kiam oni skribas?

(b) Kion vi diras, kiamiu donas ion al vi? (Kiam iu donas ion al mi, mi diras “Dankon”.) ——vi petas servon de iu? (… “Mi petas”.) ——vi renkontas iun? (…“Bonan tagon”.) ——vi renkontas iun en la mateno (vespero)? ——vi faris eraron? (…“Mi petas pardonon”.)

Varianto. Kiam vi diras“Dankon”? (Mi diras “Dankon” kiam …).

390. A preposition may be used as a prefix. We have seen examples with sen-( 206, 230) and Envenu (71).

Aliras,goes to, approaches.

Subiras,goes under, sinks.

Migras,migrates; el-(en‑)migras,emigrates, immigrates.

En-(Sur‑)skribo,inscription; subskribo,signature; transskribo,transcription.

Spezo,money transfer; el-(en‑)spezo,expenditure, receipts. Al-(de-el-en-inter-kun‑) veno,arrival, origin, outcome, entrance, intervention, meeting.

391. Verbs thus formed can take an object with -n.Li eniras( enters ) la ĉambron; suriras( mounts ) ĉevalon; trairastunelon; transiras( crosses ) riveron. Metas, puts, places. Kiam mi eliras, mi surmetas( put on ) ĉapelon. Kiam mi envenas denove, mi ĝin demetas( take off ). En-(El‑)spiras, inhales, exhales. Kiam la drako( dragon ) elspiras fajron, la drakidoj elspiras fumon.

392. Li venas almi, li alvenas( arrives ). Ŝi laboras kunmi, ni kunlaboras( collaborate ). Li pensas prila temo( subject, theme ), li pripensas( considers ) la temon.

Sometimes, as a matter of taste, or for greater clarity in a long sentence, the preposition is repeated: thus: alvenas al, kunlaboras kun, pripensas pri.But the simple form is usually better.

393. Alvokas, appeals. Apudesto, proximity. Dependas, depends. Deprenas, subtracts. Dumviva, life-long. Ellaboras, elaborates. Enhavas, Entenas, contains. Interludo, interlude; interŝanĝo, interchange; intertempo, interval. Kunekzisto, co-existence; kunsido, session. Submara, submarine; subtera, subterranean. Superjaro, leap-year. Trablovo, draught. Tran salpa,trans atlanta.Ĉio transmara estas ĉarma kaj kara. Super-abundant (‑human, ‑natural, ‑fluous).

394. Sen-apetit(‑bilet ‑difekt ‑dub ‑hav ‑interes ‑kuraĝ ‑pag ‑ŝuld ‑taŭg)a. Care-(change- cloud- comfort- defence- dust- help- noise- pain- rain- rust- sound- spot- taste- thank- value‑)less.

395. El-fal(‑kresk ‑kri ‑pren ‑puŝ ‑send ‑star ‑vok)as. Interkonsentas, agree (with one another, reciprocally); inter-am(‑batal ‑korespond-parol-vizit)as. Kunkantas, sing together (unitedly); kun-est(‑help ‑kresk ‑lud ‑sent ‑viv)as. Pri-diskut(‑kant ‑parol ‑plor ‑rid ‑silent ‑zorg)as. Tra-bor(‑dorm ‑gut ‑leg ‑lern ‑pik - puŝ‑vetur ‑viv)as. Trans-don(‑paf ‑send ‑vetur)as.

396. Place al, de, el, en, inter, kun, sub, sur, tra, trans, before each of the following: fluas, flugas, kuras, metas, promenas, rampas,saltas, and translate or use in seniences. Thus: tiras, draws, pulls. Altiras,attracts; detiras,draws from; eltiras,extracts; kuntiras,draws together, contracts; subtiras,pulls under; surtiras,pulls on; tratiras,pulls through; transtiras, pulls across.

397. (a) Kial magnetosimilas aeroplanon?(Ĉar ambaŭ altiras (al-tiras, alt-iras)).

(b) Kionlando enhavas?(Lando enhavas urbojn). Similarly: urbo … stratojn; strato … domojn; domo … ĉambrojn; ĉambro … meblojn. Kion enhavasbiblioteko? libro? paĝo? frazo? vorto? silabo? mia (via) poŝo? leterkesto? ĝardeno? la maro? marakvo? Kio enhavasakvon? leterojn? paĝojn? urbojn?

398. (a) Note the following idiomatic forms. Aldonas,adds. Eldonas,publishes. Eltenas,holds out, endures. Elpensas, Eltrovas,discovers ( trovas= finds ). Subtenas,supports. Priskribas,describes (As in English, applied also to a spoken description). Lasas,leaves; forlasas, forsakes.

(b) Li aldonas vorton (mustardon); eldonas gazeton (libron); eltenas doloron (provon) (1185); subtenas familion (tegmenton); elpensas lingvon (maŝinon); eltrovas metodon (sekreton); priskribas lokon (la veteron); forlasas la hejmon.

399. The prefix DIS-denotes dispersal (=to or in all directions; about; here, there, and everywhere) . Pelas, dispels; disperses, scatters . Dissemas, disseminates . Dissendas, disdonas, distributes . Cp. English dis- in this sense, and discursive, disrupt, dissect, distort, etc. (though not dis-cuss !).

(a) Dis-blov(‑flug ‑ir ‑kur ‑laŭd ‑port ‑trumpet)as.

400. Disdenotes also separation, division, breaking-up (into parts or pieces) . Premas, presses; dispremas, crushes to pieces, squashes . Rompas, breaks [46]; disrompas, smashes, breaks to bits . Tranĉas, cuts; distranĉas, cuts up, severs . Dis-bat(‑fal)as. Disa, loose, scattered, apart, separated .

401. DE‑, DIS‑, FOR-.Compare: Deportas, carries from (one place to another); Disportas, carries here and there, in all directions; Forportas, carries away .