Анатоль Астапенка - Нацыянальная ідэя ў сучасным свеце

Асобныя страты дзяржавы падзяляюцца на прыродныя, дэмаграфічныя, вытворчыя, творчыя, асветы і мастацтва. Асноўны сродак уладкавання ўсіх гэтых страт — новыя веды аб кожнай з іх, што мусяць быць створаныя. З’яўленне новых ведаў аб усіх колах Беларусі патрабуе стварэння новых і ўдасканалення вядомых тэхналогій уладкавання ведаў, здольных звязваць веды аб усіх стратах дзяржавы і ствараць новыя веды аб іх з улікам узаемадзеянняў на ўсіх узроўнях.

Усе разгледжаныя ўзроўні дзяржаўных страт, аднак, ня ўлічваюць сучасных прадстаўленняў аб дзяржаве ХХ-ХХІ стагоддзяў: неабходна улічваць вызначальнае, апошняе на дадзеным гістарычным этапе звяно — тытульную нацыю дзяржавы.

Вышэй намі было адзначана, што большасць дзяржаў (прынамсі Еўропы) уступаюць у ХХІ стагоддзя з выразным нацыяналіным абліччам, якое ў ідэалагічным плане абгрунтоўваецца нацыяналізмам, а ў практычным — наяўнасцю нацыі. Таму правільным будзе разглядваць дзяржаву не як абстрактную, безнацыянальную групоўку грамадзян, а як нацыю-дзяржаву, дзе ўзровень нацыі — вышэйшы ўзровень эвалюцыі чалавецтва на даденым гістарычным этапе.

Істотным крокам у сучасным разуменні нацыі з’яўляеца на нашую думку тое, што нацыя набывае сваё сапраўднае аблічча, сваю поўную моц толькі тады, калі фармаванне этнаса заканчываецца замацаваннем яго тэрытарыяльных межаў юрыдычнымі актамі і абвяшчэннем дзяржаўнай незалежнасці. Такім чынам мае сэнс гаварыць не проста аб нацыі, а аб нацыі-дзяржаве.

У сістэмным апісанні дзяржавы сучаснае разуменне нацыі-дзяржавы вымагае вылучэння самой нацыі, якое па-сутнасці тоеснае дзяржаве, на самы вышэйшы ўзровень шматузроўневай схемы статусу ладу дзяржавы.

Тым чыннікам, які яднае і ўздзейнічае на ўсе ніжэйшыя ўзроўні з’яўляецца нацыянальная ідэя (НІ). Нацыянальная ідэя падобная крыві, якая напаўняе цела — нацыю-дзяржаву, дае ёй поўнае дыханне і робіць яе дзеяздольнай, жыццядайнай. Без нацыянальнай ідэі немагчыма функцыянаванне нацыі-дзяржавы. Яна (НІ) альбо займае дастойнае месца ў жыцці дзяржавы і тады нацыя-дзяржава ўліваецца ў сусветную сям’ю іншых краін, альбо яна падаўляецца іншай нацыянальнай ідэяй і тады этнічная група, што імкнулася ўтварыць нацыю-дзяржаву, уліваецца ў іншы этнас, даючы дадатковыя «гармоны» ў фармаванне гэтага больш моцнага этнаса. Але гэта зусім не азначае барацьбу паміж этнасамі ці нацыямі за выжыванне «мацнейшага». Наадварот, развітыя нацыі імкнуцца дапамагаць этнасам, якія цалкам яшчэ не сфарамаваліся ў нацыянальныя дзяржавы. Але гэта ў ідэале. На самой справе блізка разумеюць неабходнасць нацыянальнага адраджэння толькі тыі нацыі, што самі ўступілі на гэты шлях ці нядаўна яго прайшлі. Такі працэс назіраецца цяпер на тэрыторыі постсавецкіх краін і краін Усходняй Еўропы.

На схеме 4 мы паспрабавалі адлюстраваць усе магчымыя ўзроўні сучаснага прадстаўлення аб нацыі-дзяржаве, якія ўтрымліваюць азначэнні ўласнага ладу дзяржавы, яе мэты, заканадаўства і навакольны свет — іншых суседніх дзяржаў, звязаных законамі руху іх змянаў. Лад усiх дзяржаў азначаецца адзiным выразам, адпаведным гiстарычна складзенай прасторы вядомых узроўняў свету. Гэты выраз утвораны звязанымi выразамi канкрэтных узроўняў; прыродных (фiзiчнага, хiмiчнага i бiялагiчнага), дэмаграфiчнага, вытворчага ўзроўня ведаў, які падзяляецца на ніжэйшы ўзровень рацыянальных ведаў і вышэйшы — трансцэндэнтных і заканчваецца ўзроўнем нацыі-дзяржавы.

Схема 4 (Іерархічны 7-узроўневы зрэз статусу дзяржавы) адсутнічае.

Усведамленне дзяржавы разгортваецца ў канкрэтныя азначэннi яе геафiзiчных i геахiмiчных умоў (нетраў з карыснымi выкапнямi, глебы, вады, паветра), раслiннага i жывёльнага свету. На схеме 4 частка прыроды, дзе

Уздзеянне ўзроўню нацыі-дзяржавы праз нацыянальную ідэю праяўляецца на ўсіх узроўнях, але найбольш яно выражана на бліжэйшым да яе ўзроўні трансцэндэнтных ведаў. Сапраўды рэлігіяны светапогляд самым непасрэдным чынам звязаны з нацыяй. І наадварот нацыянальны менталітэт звязаны з той рэлігіяй якую ён спавядае. Тое самае тычыцца і мастацтва. Няма безнацыянальнага мастацтва. І музыка, тэатр, і выяўленчае мастацтва, не гаворачы аб народных рамёствах і фальклоры, нясуць у сябе моцны нацыянальны адбітак, з’яўляюцца носьбітамі нацыянальнай ідэі.